Μαχητές από αραβικές χώρες στις Διεθνείς Ταξιαρχίες επί ισπανικού εμφυλίου

Η υποκινούμενη από τον ιμπεριαλισμό, και ιδίως από το σιωνισμό, ισλαμοφοβία-αραβοφοβία, συν τοις άλλοις παραποιεί και την ιστορία, επιδιώκοντας να εξαλείψει από τη συλλογική μνήμη οποιαδήποτε προοδευτική συνεισφορά όχι μόνο συνολικά των λαών που πέφτουν θύματα αυτού του πογκρόμ, αλλά και μεμονωμένων ατόμων ή συλλογικοτήτων από αυτούς τους λαούς. Χαρακτηριστική είναι η έλλειψη διάδοσης των ελάχιστων μελετών για τους καταγόμενους από αραβικές χώρες μαχητές που πάλεψαν στις τάξεις των Διεθνών Ταξιαρχιών υπέρ της Ισπανικής Δημοκρατίας στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Αν κάποιος απλοϊκά κρίνει με βάση μόνο τον απόλυτο αριθμό των κατοίκων των αραβικών χωρών, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η συμβολή των μαχητών από αραβικές χώρες είναι αμελητέα, οπότε δεν είναι δα και τόσο άξια αναφοράς. Φυσικά, με τέτοιο σκεπτικό θα παραγνώριζε βασικά στοιχεία που καθόρισαν το εύρος της συμμετοχής από εκείνες τις χώρες στις Διεθνείς Ταξιαρχίες: πέραν των άλλων αντικειμενικών παραγόντων που εμπόδιζαν μια μαζικότερη συμμετοχή, όπως οι μορφές διακυβέρνησης από τους τέσσερις ιμπεριαλισμούς (αγγλικός, γαλλικός, ιταλικός, ισπανικός) που είχαν καταλάβει και διασπάσει τον αραβικό κόσμο, προσθέτοντας επιπλέον βασικά καθήκοντα σε σχέση με άλλες χώρες με αυταρχική διακυβέρνηση, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και το βαθμό ανάπτυξης του εργατικού κινήματος σε εκείνες τις χώρες, που μόλις αναπτυσσόταν, και βεβαίως το γεγονός ότι, σε αντίθεση π.χ. με τις ευρωπαϊκές χώρες, κάποιες από τις αραβικές χώρες, ζούσαν οι ίδιες την εποχή του Ισπανικού Εμφυλίου, καταστάσεις εξέγερσης (π.χ. Παλαιστίνη, Συρία).

Εδώ, φυσικά, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η εγκληματική υποτίμηση του εθνικού ζητήματος από μεγάλο τμήμα των δημοκρατικών και επαναστατικών δυνάμεων της Ισπανίας. Αν «έβγαζε φλύκταινες» για το δικαίωμα της Καταλονίας στην αυτοδιάθεση, αν μετά την εξέγερση, το Σεπτέμβρη του 1936, επέτρεψε τη συγκρότηση βασκικής κυβέρνησης, αν μόλις που συμπεριέλαβε στην ημερήσια διάταξη να συζητήσει το προσχέδιο γαλικιανού Καταστατικού (το συζήτησε, αλλά… όντας πια στην εξορία), για το Μαρόκο, τη μοναδική «εξωτερική» πτυχή του αποικιοκρατικού χαρακτήρα της Ισπανίας που είχε απομείνει, δεν ήθελε καν να ακούσει το τμήμα αυτό των αντιφασιστών (που συμπεριλάμβανε τους αναρχικούς, οι οποίοι θεωρούσαν το εθνικό ζήτημα αστικό κατασκεύασμα). Αυτή η υποτίμηση υπήρχε και εντός του ΚΚΙ, δυστυχώς. Όχι από το Χοσέ Ντίαθ, ο οποίος διατύπωνε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης ακόμα και εν μέσω εκλογών, και κατήγγειλε όσους υποτίμησαν το ζήτημα της συμμετοχής των Μαροκινών, αλλά από την Ιμπαρούρι (Πασιονάρια), που υπονόμευσε τις προσπάθειες ιδιαίτερης πολιτικής για τους Μαροκινούς που βρίσκονταν υπό τον Φράνκο (βλ.εδώ).

Εντούτοις, συμμετοχή μαχητών από αραβικές χώρες στις Διεθνείς Ταξιαρχίες υπήρξε, και μάλιστα, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της, απρόσμενο για όσους πάσχουν από ισλαμοφοβία-αραβοφοβία, είναι η κοινή συμμετοχή Αράβων με πολλούς μειονοτικούς (Εβραίους, Αρμένιους ή Έλληνες), κάτι που ούτως ή άλλως χαρακτήριζε και τα εργατικά κινήματα εκείνων των χωρών την εποχή εκείνη.

Στα πλαίσια, λοιπόν, της αναγκαίας έντασης του αγώνα ενάντια στον «νέο αντισημιτισμό», δηλ. την ισλαμοφοβία-αραβοφοβία, που από κοινού, “παραδοσιακοί” φασίστες και σιωνιστές φιλοϊμπεριαλιστές προωθούν, παρακάτω υπάρχει ένα κείμενο που εξαιρετικά συνοπτικά και αποσπασματικά παραθέτει τη συμμετοχή καθώς και την προσωπική πορεία μεμονωμένων μαχητών από τις αραβικές χώρες, με βάση τα περιορισμένα στοιχεία και αρχεία που υπήρχαν την εποχή της συγγραφής του, ιδίως μια έρευνα του 1973 και τα ρωσικά αρχεία (βλ.εδώ για όποιον-α ενδιαφέρεται να ερευνήσει περισσότερο την δεύτερη πηγή).

Θα ακολουθήσουν, εν καιρώ, δημοσιεύσεις για μαχητές από συγκεκριμένες αραβικές χώρες με περισσότερα στοιχεία.

***

Άραβες Μαχητές υπέρ της Ισπανικής Δημοκρατίας (1936-1939)

Ενώ η συμμετοχή των ισπανικών αποικιακών στρατευμάτων που αποτελούνταν από Μαροκινούς, τους λεγόμενους “Μόρος”, στον εμφύλιο πόλεμό μας στο πλευρό των στασιαστών είναι αρκετά γνωστή, η συμμετοχή αράβων πολιτών υπέρ της Δημοκρατίας αποτελεί ένα γεγονός γενικά αγνοημένο ή για το οποίο υπάρχουν μόνο ασαφείς αναφορές.

Στο παράρτημα 8 του βιβλίου “Ο πόλεμος της Ισπανίας & οι Διεθνείς Ταξιαρχίες” του Σαντιάγο Άλβαρεθⁱ παρατίθεται μια λίστα με τις χώρες από τις οποίες ήρθαν εθελοντές για να παλέψουν την Ισπανία. Σε αυτή, υπάρχει αναφορά σε Αλγερινούς και Μαροκινούς, όμως δεν προσδιορίζεται ο αριθμός από κάθε εθνικότητα. Μεταξύ των μελετητών των Διεθνών Ταξιαρχιών στον εμφύλιο πόλεμό μας υπάρχει η εντύπωση ότι επρόκειτο για έναν μικρό αριθμό, των οποίων τα μέλη ήταν δύσκολο να ταυτοποιηθούν. Το πανεπιστήμιο της Λωζάνης οργάνωσε το 1997 ένα διεθνές σεμινάριο για αυτό το θέμα, με επικεφαλής τον καθηγητή Ζαν Μπατού. Στην εισήγησή του, ο μαροκινός ιστορικός Άμπντελ Μάτζιντ Μπεντζελούντⁱⁱ εξέπληξε το ακροατήριο ισχυριζόμενος ότι υπήρξαν πάνω από 1.000 εθελοντές από το Μάγρεμπ (Μαροκινοί, Αλγερινοί και Τυνήσιοι)ⁱⁱⁱ και εξέφρασε τη λύπη του για τη σιωπή που επικρατούσε στις μελέτες για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο σχετικά με αυτούς. Ο ισχυρισμός μοιάζει υπερβολικός, όμως ο Αντρέου Καστέλς^iv έκανε μια ποσοτική έρευνα που κατέλήξε στους ακόλουθους αριθμούς:

χώρα καταγωγής	εθελοντές	νεκροί	εξαφανισμένοι ή φυλακισμένοι	επιζήσαντες
Σ.Αραβία	4	–	–	4
Αλγερία	493	54	45	332
Μαρόκο	201	32	20	113
Συρία	8	–	–	8
Ταγγέρη	10	1	1	8
Σύνολο	716	87	66	465

Αυτοί οι αριθμοί δεν περιλαμβάνουν κανέναν τυνήσιο εθελοντή. Ωστόσο, στην Τύνιδα είχε διεξαχθεί μια συγκέντρωση αλληλεγγύης με την Ισπανική Δημοκρατία, στην οποία παρευρέθηκαν περίπου 20.000 άτομα^v. Είναι παράξενο που δεν επιτεύχθηκε να υπάρχει ούτε ένας εθελοντής. Οι ερευνητές Μπεντζελούντ και Μπενσάλεμ^vi ισχυρίζονται ότι υπήρξε ένας Tυνήσιος, όμως δεν δίνουν περισσότερες πληροφορίες. Φαίνεται σίγουρο, ωστόσο, ότι τουλάχιστον τρεις έχουν ταυτοποιηθεί.

Αναφορικά με την Αίγυπτο και το Λίβανο, στα ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας διατηρούνται προσωπικά αρχεία των εθελοντών στους φακέλους 436 και 607 αντίστοιχα, και για τους ιρακινούς εθελοντές στον φάκελο ν.437.

Στην Αλγερία, ο γάλλος κομμουνιστής Ζαν Σαντγόν, οργάνωσε διάφορες εκδηλώσεις αλληλεγγύης με την Ισπανική Δημοκρατία και παρακινούσε τους Αλγερινούς να προσχωρήσουν στον αγώνα για την υπεράσπισή της και, έτσι, πέτυχε να υπάρξουν σχεδόν 500 εθελοντές, τοποθετώντας με αυτό τον τρόπο την Αλγερία επικεφαλής των αραβικών χωρών από άποψη συμμετοχής στις Διεθνείς Ταξιαρχίες.

Θα πρέπει να συνυπολογίσουμε επίσης τους άραβες εθελοντές που πολέμησαν με το δημοκρατικό στρατόπεδο σε διακριτές μονάδες από αυτές των Διεθνών Ταξιαρχιών, όπως για παράδειγμα, την αεροπορία, αναρχικές ή τροτσκιστικές μονάδες κλπ. Αρκετοί από αυτούς τους εθελοντές εργάζονταν στη Γαλλία ή βρίσκονταν σε επαφή με αναρχικές οργανώσεις ή ήταν ενταγμένοι σε αυτές. Έχουμε την περίπτωση του Σάιλ Μοχάμεντ, εργάτη από το Μάγρεμπ, ο οποίος το 1936 εργαζόταν στο Ολνέι-Σου-Μπουά, κοντά στο Ρουασί^vii , στα περίχωρα του Παρισιού, και προσχώρησε στην αναρχική φάλαγγα Ντουρούτι^viii. Στην αλληλογραφία του αναρχικού ηγέτη Αμπάντ ντε Σαντιγιάν βρίσκονται αναφορές σε άραβες εθελοντές που δεν υπάρχουν, ωστόσο, στα βιβλία του.Ο Σάιλ Μοχάμεντ, στην πρώτη γραμμή στη μέση, μαζί με συμμαχητές του από τη διεθνή ομάδα της φάλαγγας Ντουρούτι, το 1936.

Άλλοι άραβες εθελοντές, ιδίως από το Μάγρεμπ, προέρχονταν από το τροτσκιστικό στρατόπεδο. Το όργανο του POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης), Η Μάχη, στο φύλλο του της 16^ης Σεπτέμβρη 1936, αναφέρει ότι στα περίχωρα της Χουέσκα, μαχόταν η διεθνής φάλαγγα Λένιν, η οποία στελεχωνόταν από πενήντα συντρόφους από δέκα εθνότητες^ix. Ανάμεσα σε αυτούς αναφέρει εφτά Αλγερινούς. Επίσης, ο τροτσκιστής ηγέτης Χουλιάν Γκόρκιν αναφέρει στην αλληλογραφία του την ύπαρξη αράβων εθελοντών στις τάξεις της.

Η εισήγηση της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου της 12^ης Γενάρη 1939, που διαβάστηκε στη Συνέλευση της Γενεύης, επιβεβαίωσε ότι υπό τον έλεγχό της αποσύρθηκαν 4.650 ξένοι εθελοντές, ανάμεσά τους τρεις από την Ταγγέρη. Στο επίσημο έγγραφο του Δημοκρατικού Στρατού για την απόσυρση των ξένων εθελοντών, που συντάχτηκε στη Βαρκελώνη στις 31 Οκτώβρη 1938^x, ορίζεται η καταλανική τοποθεσία Καλέλια ως σημείο συγκέντρωσης των μόνων αράβων μαχητών που αναφέρονται στις σχετικές οδηγίες, των Αλγερινών της 15^ης Ταξιαρχίας.

Ο Μπενσάλεμ Αμπντελατίφ αναφέρει^xi ότι με το που έφτασαν τα φρανκικά στρατεύματα στα πρόθυρα της Μαδρίτης, το Νοέμβρη 1936, η δημοκρατική στρατιωτική διοίκηση οργάνωσε μια υποχρεωτική επιστράτευση των Μουσουλμάνων που έβρισκε στους δρόμους της Μαδρίτης, για να τους εντάξει στο στρατό και να τους «ρίξει» στην πρώτη γραμμή. Κατά τον συγγραφέα αυτόν^xii, η πλειοψηφία πέθανε στη μάχη και οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν για λιποταξία. Αν και δεν αναφέρει την πηγή για αυτό, φαίνεται ότι την πήρε από τον Σίντκι (σ.parapoda:βλ.εδώ). Το γεγονός αυτό δεν μπόρεσε να επαληθευτεί από ντοκουμέντα και φαίνεται αμφίβολο ότι πράγματι συνέβη. Ο μόνος από το Μάγρεμπ που έχουμε εντοπίσει να κατοικούσε στη Μαδρίτη κατά το ξέσπασμα της στρατιωτικής εξέγερσης και ο οποίος στήριξε εθελοντικά τη Δημοκρατία, ήταν ο μαροκινός εθνικιστής Μοχάμαντ Χασάν Αλ Ουαζάνι, ο οποίος επισκεπτόταν τακτικά την Ισπανία ήδη από το 1930. Διατηρούσε σχέσεις με διάφορα κόμματα της ισπανικής αριστεράς και με την κυβέρνηση της Δημοκρατίας, στους οποίους διατύπωνε την προσδοκία του για ένα Μαρόκο ανεξάρτητο. Ο Αλ Ουαζάνι υπέβαλε στην κυβέρνηση ένα σχέδιο για την αποφυγή ή τη διακοπή στρατολόγησης Μαροκινών στον φρανκικό στρατό. Οι δημοκρατικές αρχές, ωστόσο, δεν του έδωσαν σημασία. Οι εμπειρίες του περιγράφονται σε ένα άρθρο του Ιζ Αλ Άραμπ^xiii.

Ο ίδιος συγγραφέας, σε άρθρο του για τη συμμετοχή Αράβων στον Ισπανικό Εμφύλιο^xiv, αναφέρει αρκετά ονόματα Αράβων που διακρίθηκαν για τον αγώνα τους στις τάξεις των Δημοκρατικών και, σε μια άλλη μελέτη^xv, παρουσιάζει μια εκτενή τεκμηρίωση για τον νεαρό Αλγερινό Μοχάμεντ Μπιλέιντι, ο οποίος πέθανε στις 26 Σεπτέμβρη 1936^xvi, όταν κατέπεσε το αεροπλάνο του. Ο Αντρέ Μαλρώ τον είχε στρατολογήσει, ανακαλύπτοντας στο πρόσωπό του έναν ικανό μηχανικό. Ήταν τότε 25 χρονών και μετά από μια σύντομη επίγεια εργασία, μετατρέποντας και επισκευάζοντας μηχανήματα, ο Μαλρώ τού ανέθεσε το ρόλο πολυβολητή σε ένα [γαλλικό αεροπλάνο] Potez 540 που έφερε σε πέρας επιτυχώς μια αποστολή στο μέτωπο του Τερουέλ. Κατά την επιστροφή του στη βάση εντοπίστηκε και χτυπήθηκε από ένα γερμανικό Χάινκελ. Ο Μαλρώ οργάνωσε μια αποστολή διάσωσης. Οι υπόλοιποι της ομάδας επιβίωσαν, όμως ο Μπιλέιντι πέθανε γαζωμένος από μια ριπή πυροβόλου του Χάινκελ. Ο Μαλρώ τού αφιέρωσε μια σκηνή στο φιλμ του «Ελπίδα»^xvii, όπου αναπαρίσταται η κηδεία του, όπου πάνω στο φέρετρό του είχαν τοποθετηθεί τα υπολείμματα του πυροβόλου του.

Ο Μοχάμεντ Μπιλέιντι

Η Νιέβες Παραδέλα δημοσίευσε ένα άρθρο για τον Νατζάτι Σίντκι που βρισκόταν στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου^xviii. Η μαρτυρία του για την διαμονή του στη χώρα μας, δακτυλογραφημένη και στα αραβικά, δεν έχει εκδοθεί ακόμα. (σ.parapoda: εκδόθηκε το 2001 στα αραβικά, βλ.εδώ, και το α’ μέρος από την παραμονή του στην Ισπανία, στα ελληνικά, εδώ). Υπάρχει επίσης η διατριβή μεταπτυχιακού επιπέδού στο Πανεπιστήμιο της Ιορδανίας που υποστηρίχτηκε το 1984 στο Τμήμα Φιλολογίας, επίσης ανέκδοτη, με τίτλο «Νατζάτι Σίντκι (1905-1979): Η ζωή και το συγγραφικό του έργο». Ο Σίντκι γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ στις 15 Μάη 1905. Ο πατέρας του ήταν τουρκικής καταγωγής και η μητέρα του παλαιστινιακής. Από μικρός εργαζόταν στο ταχυδρομείο, όπου ήρθε σε επαφή με το Κομμουνιστικό Κόμμα (Σοσιαλιστικό Κόμμα Εργατών Παλαιστίνης^xix) που είχε ιδρυθεί το 1919, από μια ομάδα εβραίων Ρώσων που είχαν έρθει στην Παλαιτίνη. Ο Σίντκι συναντιόταν με αριστερούς συντρόφους στο Καφέ Ταχυδρομείο και, το 1924, αποφάσισε να ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα Παλαιστίνης, που τότε αποτελούταν αποκλειστικά σχεδόν από εβραίους. Στα τέλη του ίδιου χρόνου, προσκλήθηκε για σπουδές στην ΕΣΣΔ, στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής, που το 1927 αριθμούσε 67 άραβες μαθητές. Ακολουθώντας τα πολιτικά έθιμα, του δόθηκε ψευδώνυμο: Μουσταφά Σά’ντι^xx. Μετά την απόκτηση πτυχίου στην Πολιτική Οικονομία επέστρεψε στην Παλαιστίνη, όπου η πολιτική του δραστηριότητα τού στοίχισε διώξεις, και φυλακίστηκε από τη βρετανική αστυνομία. Μετά από μια παραμονή στη Μόσχα, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, επιστρέφοντας στη Μόσχα το 1936. Όταν ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος, ο Μανουήλσκι, αρχηγός του τμήματος Ανατολής της Κομιντέρν^xxi, του πρότεινε να πάει στην Ισπανία για να αναλάβει την αντιφρανκική προπαγάνδα για τους Μαροκινούς που πολεμούσαν στις τάξεις των στασιαστών. Του δόθηκε διαβατήριο αραβικό και μπήκε στην Ισπανία από το Πορμπού, όπου του δόθηκε πάσο εθελοντή. Όταν βρέθηκε στη Μαδρίτη, παρουσιάστηκε στην έδρα του ΚΚΙ. Ο υπεύθυνος για τα θέματα του Μαρόκου ήταν ο Βιθέντε Ουρίμπε, υπουργός Γεωργίας, που είχε ζήσει στο Τετουάν. Ο Σίντκι επέλεξε άλλο ψευδώνυμο: Μουσταφά Ιμπνου-Γιάλα^xxii, με το οποίο υπέγραφε διάφορα άρθρα που δημοσίευσε στη Μαδρίτη (Εργατικός Κόσμος, Κλαριδάδ, Ινφορμαθιόνες, Χεράλδο ντε Μαδρίδ και Πολίτικα). Στις 4 Σεπτέμβρη 1936 πέρασε δύσκολες στιγμές στη Μαδρίτη, όταν πήγε στην έδρα του ΚΚΙ και ένας υπάλληλος^xxiii εκεί του είπε: «Η ομάδα σου (αναφερόμενος στα μαροκινά στρατεύματα των στασιαστών) έφτασε στα πρόθυρα της Μαδρίτης…» Φοβούμενος ότι οι επιτιθέμενοι θα καταλάμβαναν τη Μαδρίτη, συζήτησε μια τέτοια πιθανότητα με τον Αντρέ Μαρτύ^xxiv, ο οποίος τον συμβούλευσε, αν αυτό συνέβαινε, να ζητήσει άσυλο στη βρετανική πρεσβεία, λόγω της παλαιστινιακής του ιθαγένειας, καθώς η Παλαιστίνη βρισκόταν τότε υπό βρετανική εντολή. Η επίθεση βέβαια ανακόπηκε και δεν υπήρξε ανάγκη για κάτι τέτοιο. Αργότερα, τον ίδιο μήνα, ο Σίντκι ταξίδεψε στο μέτωπο της Κόρδοβα και, με τον τηλεβόα στο χέρι, καλούσε τους μαροκινούς στρατιώτες που βρίσκονταν με τους στασιαστές^xxv, να αυτομολήσουν στο δημοκρατικό στρατόπεδο, μια απόπειρα που δεν στέφθηκε με επιτυχία. Υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις Μαροκινών που πράγματι αυτομόλησαν, όμως δεν υπάρχουν στοιχεία ότι αυτές οφείλονται στα καλέσματα του Σίντκι. Σχετικά με αυτό, η αυστραλιανή συγγραφέας Νέτι Πάλμερ^xxvi, στο έργο της «Αυστραλιανοί στην Ισπανία»^xxvii, παραθέτει μια επιστολή του αυστραλιανού εθελοντή Κόρμακ Μακ Κάρθι, δυστυχώς χωρίς ημερομηνία, στην οποία αναφέρει: «Σύντροφός μου εν όπλοις είναι ένας νεαρός Μαροκινός που πέρασε στις τάξεις μας τον Οκτώβρη με τέσσερις ακόμα συμμαχητές του και τον οπλισμό τους»… Δεν βοήθησε στη δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος ώστε να περάσουν περισσότεροι Μαροκινοί το γεγονός ότι αρκετοί από εκείνους που αιχμαλωτίστηκαν από τους Δημοκρατικούς μαζικά εκτελούνταν.

Ο Νατζάτι Σίντκι

Ο Σίντκι δημιούργησε την Ισπανομαροκινή Ένωση, όμως προκάλεσε δυσπιστία στις δημοκρατικές αρχές και όσο ήταν στην Ισπανία ζούσε σε καθεστώς ανασφάλειας. Επίσης προσπάθησε να υπερνικήσει τη γενικευμένη αποστροφή των δημοκρατικών αρχών προς τους Μαροκινούς, που υποτιμητικά ονόμαζαν «Μόρος». Σαφώς, το θέμα της ανεξαρτησίας του Μαρόκου δεν τους προκαλούσε ευχαρίστηση. Συναισθανόμενος την αποτυχία του, αποφάσισε να περάσει στην Αλγερία, για να εγκαταστήσει εκεί έναν ραδιοσταθμό, ώστε να συνεχίσει την καμπάνιά του στα αραβικά, στη μαροκινή και βερβέρικη διάλεκτο. Όμως δεν απέσπασε την απαραίτητη άδεια από τις γαλλικές αποικιακές αρχές, και από εκεί πέρασε στη Δαμασκό. Από το 1937, άρχισε να δημοσιεύει στο συριακό περιοδικό Α’ Τάλια (Η Πρωτοπορία) τις αναμνήσεις του για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, υπό τον τίτλο «Πέντε μήνες στη Δημοκρατική Ισπανία, Αναμνήσεις ενός άραβα μαχητή στο διεθνή στρατό», ανώνυμα. Αργότερα, το 1937, τις συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο, υπό το όνομα του Χάλεντ Μπακντάς ως συγγραφέα^xxviii στο εξώφυλλο και τον τίτλο «Οι Άραβες και ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία». Στη Δαμασκό, αποστασιοποιήθηκε από την πολιτική, φαίνεται κατόπιν πιέσεων του ΚΚ Γαλλίας^xxix. Ένας από τους λόγους της απομάκρυνσής του από την επίσημη γραμμή του ΚΚΓ είναι ότι αυτό, ακολουθώντας πιστά τη σκέψη του Στάλιν, αντιτιθόταν στα αντιαποικιακά και ανεξαρτησιακά κινήματα (σ.parapoda: είναι προφανές ότι ο συγγραφέας δεν ξέρει τη σκέψη του Στάλιν, ο οποίος εξειδικεύτηκε σε αυτά τα κινήματα και το εθνικό ζήτημα), κάτι που ήταν ασύμβατο με το αίσθημα του αραβισμού και της υποστήριξης της ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης ριζωμένης στο Σίντκι (σ.parapoda: το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα ανέκαθεν ήταν υπέρ της αποχώρησης των Βρετανών από την Παλαιστίνη, βλ.εδώ για την κάλυψη της εξέγερσης του ’36, εδώ την ανακοίνωση του ΚΚΠ υπέρ της ανεξαρτησίας και εδώ για τα αιτήματα των σύριων, τυνήσιων και αλγερινών κομμουνιστών από τη γαλλική λαϊκομετωπική κυβέρνηση). Από τότε, αφιερώθηκε στο συγγραφικό έργο^xxx και τη δημοσιογραφία. Πέθανε στην Αθήνα το 1979.

Αλγερινοί

Στα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας για τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, στα οποία περιλαμβάνονται προσωπικές επιστολές των μελών των Ταξιαρχιών ανά χώρα, η Αλγερία δεν καταγράφεται ως ανεξάρτητη, καθώς τότε βρισκόταν υπό τη γαλλική κυριαρχία και οι εθελοντές της θεωρούνταν γάλλοι πολίτες. Πρέπει να προχωρήσουμε στην εξέταση μίας προς μίας των επιστολών (γύρω στις 10.000) για να δούμε αν αναφέρεται σε κάποιο οικισμό της Αλγερίας ως τόπο γέννησης. Ο Καστέλς δίνει το συνολικό αριθμό των 493 αλγερινών εθελοντών, εκ των οποίων επέζησαν 332. Στις λίστες των «γάλλων» εθελοντών που έφτασαν στην Ισπανία^xxxi, 110 έχουν αραβικά ονόματα, όμως ξεκάθαρα αναδεικνύεται η αλγερινή καταγωγή μόνο 32 εθελοντών: 32 από το Αλγέρι, 5 από το Οράν και 1 από την Ούτζντα. Αναφορικά με τους υπόλοιπους, υπάρχουν ενδείξεις μόνο ότι προέρχονται από τη Γαλλία και υπολογίζονται ως Γάλλοι, παρότι ονομάζονται Αμπντεραχμάν, Αμπντ Ελ Κάντερ κλπ. Για να έχουμε πλήρη λίστα θα χρειαζόταν να εξετάσουμε τις επιστολές «γάλλων» εθελοντών, πάνω από 8.000, για να ξεχωρίσουμε εκείνους με αλγερινή καταγωγή. Μια επιπρόσθετη δυσκολία είναι η μη ορθή μεταφορά των αραβικών ονομάτων που, σε μερικές περιπτώσεις, οδηγεί σε καταστάσεις όπου ο ίδιος εθελοντής να αναφέρεται με διαφορετικά, αν και παρόμοια, ονόματα. Στη μελέτη μας προχωρήσαμε εξαλείφοντας αυτά τα λάθη.

Ο εκπρόσωπος του ΚΚΓ στην Αλγερία Ζαν Σαντγόν, που χρησιμοποιούσε ενίοτε το ψευδώνυμο Μπαρτέλ, πραγματοποίησε μια εντατική δουλειά στρατολόγησης εθελοντών. Η πλειοψηφία των αλγερινών εθελοντών ταξίδεψαν στο κατάστρωμα του πλοίου της Διαμεσογειακής Εταιρίας, Ιάκωβος ο 2^ος, κάνοντας το δρομολόγιο Οράν-Αλικάντε^xxxii.

Ένας Αλγερινός που απέκτησε επάξια φήμη ήταν ο Ραμπάχ Ουσίντουμ^xxxiii. Έχοντας καταταχθεί στο γαλλικό στρατό, συμμετείχε στον Πόλεμο του Ριφ ενάντια στον Αμπντ Ελ Καρίμ^xxxiv το 1920, όμως αυτομόλησε και ενώθηκε με τους μαχητές της ανεξαρτησίας του Ριφ. Αργότερα επέστρεψε στη Γαλλία και προσχώρησε στο ΚΚΓ, όπου του ανατέθηκε η επιτροπή θεμάτων αποικιών.

Ανελίχθη σε επίτροπο, και του ανατέθηκε η μοίρα πυροβολικού του 13^ου τάγματος, της Μασσαλιώτιδας^xxxv, που αργότερα ονομάστηκε Ραλφ Φοξ (προς τιμήν του άγγλου συγγραφέα που σκοτώθηκε στη μάχη το Δεκέμβρη του 1936). Τραυματίστηκε στη μάχη της Κουέστα ντε λα Ρέινα και βρήκε το θάνατο ηγούμενος της μοίρας του, στις 17 Μάρτη 1938, στον ποταμό Γουαδαλούπε, στο μέτωπο της Αραγονίας. Μία από τις μεγάλες επιγραφές στη Βαρκελώνη, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων αποχαιρετισμού των διεθνών ταξιαρχιών, περιλάμβανε μια λίστα ξένων εθελοντών που σκοτώθηκαν στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του πολέμου μας. Ο τίτλος της επιγραφής ήταν: Η Ισπανία θα είναι πάντοτε η Πατρίδα σας. Ένας από τα αναφερόμενα ονόματα ήταν αυτό του Ουσίντουμ (εσφαλμένα γραμμένο ως Κουσίντουμ).

Ο Ραμπάχ Ουσίντουμ

Στις 13 Απρίλη 1937, μια επίθεση των Δημοκρατικών στην Κουέστα ντε λας Περδίθες, στο μέτωπο της Μαδρίτης, αποκρούστηκε με μεγάλες απώλειες. Το ραδιόφωνο των εξεγερμένων, που εξέπεμπε από τη Σαλαμάνκα, ανέφερε ότι ανάμεσα στους νεκρούς υπήρχαν Ορανέζοι^xxxvi. Επίσης καταγόταν από το Οράν, τόπο γέννησής της, η εθελόντρια Χερμίνια Αλόνσο Οριόν, που έφτασε στην Ισπανία στις 6 Μάη 1938. Αργότερα εντοπίζεται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Μογιά^xxxvii.

Ένας «Γαλλοαλγερινός», δηλαδή Γάλλος ριζωμένος στην Αλγερία, ή «μαυροπόδαρος», γνωστός μονάχα ως Καθάλα, από το Μάη του 1937 ήταν αρχηγός του τάγματος Βεγιάν-Κουτουριέρ, της 10^ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, στην οποία κυριαρχούσαν οι Γαλλοβέλγοι^xxxviii, που αργότερα μετατράπηκε σε 2^ο τάγμα, Κομμούνα του Παρισιού. Σκοτώθηκε σε μάχη, επικεφαλής του τάγματός του, στις 27 Αυγούστου 1938, στη μάχη του Έβρου.

Το τάγμα 6 Φλεβάρη^xxxix, ουσιαστικά γαλλοβελγικό, επίσης είχε Αλγερινούς, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Καστέλς^xl. Το Γενικό Στρατιωτικό Αρχείο της Άβιλα περιλαμβάνει στοιχεία των διάφορων αλγερινών εθελοντών, ανάμεσα στους οποίους ο Μαιλούντι Μπεν Σελάν, που υπηρέτησε στη 42^η Μικτή Ταξιαρχία και αργότερα νοσηλεύτηκε στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Μογιά, μαζί με τους επίσης αλγερινούς Άχμεντ Σουάιλι^xli, Αλφρέντο Γκεντί και Πιέρ Σαμαρατί^xlii.

Αν και η πλειοψηφία των αλγερινών εθελοντών πολέμησε θαρραλέα, δεν έλειψαν και τα «μαύρα πρόβατα», όπως η περίπτωση του Ρενέ Τουμιά της 15^ης Ταξιαρχίας, με παρελθόν με αδικήματα, ο οποίος οργάνωσε μια μικρή ομάδα με την οποία αποσπούσε όπλα από απρόσεκτους συντρόφους. Δικάστηκε και τιμωρήθηκε για αυτό.

Στη σ.66 της «Ταχυδρομικής ιστορίας των Διεθνών Ταξιαρχιών» του Ρόναλντ Τζορτζ Σέλει, γίνεται αναφορά σε μια κάρτα προς την Αλγερία από το ταχυδρομικό γραφείο του Αλμπαθέτε. Σε αυτή τη λίστα, από τις 77 κάρτες και επιστολές, της συλλογής του Σέλει, οι μόνες που δεν περιγράφει είναι οι δυο που στάλθηκαν και ελήφθησαν από μια αραβική χώρα^xliii. Στη συλλογή του Ερνεστ Χέλερ φιγουράρουν κάποιες^xliv.

Ταγγερινοί

Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου που διαβάστηκε στη Συνέλευση της Γενεύης^xlv υπάρχει η αναφορά, μεταξύ των 4.650 επαναπατρισθέντων, σε τρεις από την Ταγγέρη. Ένας από αυτούς, του οποίου το ψευδώνυμο είναι Χάσμι Ρούμπιο^xlvi, που πρόσφατα πέθανε, είχε δώσει συνέντευξη στο δημοσιογράφο Φ. Σάντσεθ Ρουάνο^xlvii. Στη συνέντευξή του αναφέρει ότι, μαζί με άλλους δυο εθελοντές από την Ταγγέρη, τον Α. Μπενχαλίντ και τον Αμπντελαζίζ Μπεντ Ντεΐς, ταξίδεψε στην Ισπανία μέσω Μασσαλίας. Ο Χάσμι κατατάχθηκε στη 14^η Ταξιαρχία, πολέμησε στην Πανεπιστημιούπολη και στην Κάσα ντε Κάμπο στη Μαδρίτη, καθώς και στην Τερουέλ, τη Χάκα και τη Χουέσκα.^xlviii Ανάμεσα στους επαναπατρισθέντες πορτογάλους εθελοντές υπήρχε ένας ονόματι Αντόνιο Γκονσάλες Μαδέιρα, γεννημένος στην Πέρα (Πορτογαλία) που ζήτησε να σταλεί στην Ταγγέρη, όπου είχε οικογένεια και φίλους^xlix.

Ο Χάσμι Ρούμπιο σε μεγάλη ηλικία. Φωτό: Φ.Σάντσεθ Ρουάνο.

Ο Καστέλς, που δίνει ένα σύνολο 10 εθελοντών από την Ταγγέρη^l, επισημαίνει ότι αρκετοί από αυτούς υπηρέτησαν στο τάγμα 6^η Φλεβάρη, της 15^ης Διεθνούς Ταξιαρχίας. Αναφέρει επίσης έναν αιχμάλωτο ή εξαφανισμένο^li. Στο Γενικό Στρατιωτικό Αρχείο της Άβιλα υπάρχουν στοιχεία για έναν Ισάκ Ασουλάι Μπενσάιελ, καταγόμενο από την εβραϊκή κοινότητα της Ταγγέρης, που νοσηλεύτηκε στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Μογιά στην Καταλονία. Είχε σταλεί στην 152^η Μικτή Ταξιαρχία.

Μαροκινοί

Στις λίστες άφιξης στην Ισπανία^lii αναφέρονται τρεις Μαροκινοί, δύο εκ των οποίων με ισπανικά ονόματα (Αγκιλάρ Αβιλές και Αντόνιο Γκονθάλεθ) και μόνο ένα με αραβικό όνομα (Μοχάμεντ Μπεν Μοχάμεντ). Στα αρχεία των Ταξιαρχιών, δεν διακρίνονται ξεχωριστά οι Μαροκινοί, αλλά περιλαμβάνονται στους Γάλλους, κάτι που καθιστά δύσκολη την ταυτοποίησή τους, εκτός κι αν μελετήσει κανείς επιστολή την επιστολή. Ο Καστέλ δίνει τον αριθμό των 201 εθελοντών και αναφέρει μερικούς που υπηρέτησαν στο τάγμα 6^η Φλεβάρη. Ο ταγγερινός Χάσμι «Ρούμπιο» στην προαναφερθείσα συνέντευξη ισχυρίζεται ότι ήταν 200 οι Μαροκινοί, στους οποίους συμπεριλαμβάνει τους Ταγγερινούς. Σχεδόν το σύνολο αυτών έφτασε μέσω Γαλλίας και πολλοί ήταν ήδη κάτοικοι στη γειτονική χώρα το 1936. Κάποιοι «μόρος» των φρανκικών αποικιακών στρατευμάτων αυτομόλησαν στα δημοκρατικά στρατεύματα. Ωστόσο, ο αριθμός τους είναι μικρός.

Ιρακινοί

Υπάρχουν οι επιστολές δύο ιρακινών εθελοντών: του Νούρι Ανουάρ Ραφαήλ^liii, αραβικής καταγωγής, και του Σέτι Αμπραχάμ Χορές, εβραϊκής καταγωγής, που ήρθε από την Ουρουγουάη. (σ.parapoda: Αναλυτικότερα, βλ. εδώ)

Ο Νούρι Ανουάρ Ραφαήλ, ιρακινής εθνικότητας, γεννήθηκε στη Βαγδάτη στις 27 Μάρτη 1905 και έμενε με την οικογένειά του στη γενέθλια πόλη του, στην οδό Καραντά Έστε 313. Έκανε σπουδές μηχανικού στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Βηρυτού στο Λίβανο^liv. Επίσης είχε πτυχίο δασκάλου, επάγγελμα το οποίο άσκησε το 1930 και το 1931 στη Βαγδάτη, διδάσκοντας μαθηματικά σε δευτεροβάθμιο σχολείο. Δεν πήρε μέρος σε συνδικαλιστικές δραστηριότητες, αλλά το 1933 μπήκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Συρίας (σ.parapoda:στο κείμενο αναφέρεται ότι το 1934 έγινε γενικός γραμματέας του, πράγμα που δεν επιβεβαιώνεται, καθώς την εποχή εκείνη ήταν ο Μπακντάς. Εδώ αναφέρεται ότι έφτασε μέχρι και την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος). Επισκέφτηκε πολλές φορές την Παλαιστίνη και πήρε μέρος σε δράσεις υπέρ της ανεξαρτησίας της. Επισκέφτηκε τις ΗΠΑ, όπου δίδαξε μηχανική στο ΜΙΤ^lv, στη Βοστώνη^lvi, επί δύο χρόνια. Εργάστηκε ως βοηθός μηχανικού στην τοπογραφία, στο Τμήμα Ερευνών του Ιράκ το 1935 και ξανά το 1937 στο τμήμα ερευνών των Ιρακινών Σιδηροδρόμων. Μιλούσε και έγραφε αραβικά, αγγλικά και γαλλικά. Δημοσίευσε άρθρα στο ιρακινό περιοδικό Αμπάλι και έκανε μεταφράσεις από τα αγγλικά στα αραβικά. Συνελήφθη στο Ιράκ για τις πολιτικές του δραστηριότητες στις 29 Νοέμβρη 1936 και απελευθερώθηκε ελλείψει επιβαρυντικών στοιχείων στις 15 Απρίλη 1937. Στις 20 Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς εγκατέλειψε τη χώρα του, κάτι που η αστυνομία προσπάθησε να αποτρέψει. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου έμεινε ως τις 7 Φλεβάρη 1938. Προσχώρησε στο ΚΚΙ το Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. Είχε προηγουμένως (σ.parapoda: το Μάρτη) καταταχθεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, στην Ταξιαρχία Λίνκολν, στην Ταραθόνα. Υπηρέτησε αρχικά ως στρατιώτης, μετά ανελίχθη σε ομαδάρχη και διμοιρίτη^lvii. Πολέμησε στη μάχη του Έβρου, στους τομείς της Γκαντέσα και της Μόρα του Έβρου. Κατά την αποχώρησή του από την Ισπανία, ζήτησε να πάει στις ΗΠΑ^lviii.

Ο Νούρι Ανουάρ Ραφαήλ

Ως ένα αστείο περιστατικό αναφέρουμε ότι στο βιογραφικό του στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚ Ισπανίας, στην οδό Μπάλμες 205 στη Βαρκελώνη, του ζητήθηκε να γράψει το χριστιανικό όνομα, κάτι που για έναν μουσουλμάνο Άραβα αποτελεί σαρκασμό^lix.

Ο Σέτι Αμπραχάμ Χορές γεννήθηκε στη Βαγδάτη στις 155 Ιούνη 1905, σε μια εβραϊκή οικογένεια. Εργάστηκε ως σφραγιδοποιός, τυπογράφος καθώς και εργάτης και στη λινοτυπία. Το 1929 μετανάστευσε στην Ουρουγουάη, όπου προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Το Δεκέμβρη του 1937 ήρθε στην Ισπανία και εντάχθηκε ως στρατιώτης στο 2^ο λόχο του 24^ου τάγματος της 15^ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, αναλαμβάνοντας τον στόλο των οχημάτων. Το 1938 προσχώρησε στο ΚΚΙ. Στο βιογραφικό του αναφέρεται ότι μιλά και γράφει αραβικά, ισπανικά και αγγλικά. Ο φάκελός του δεν περιέχει περισσότερα στοιχεία, εκτός από μια φωτογραφία ταυτότητας.

Αιγύπτιοι

Στη λίστα του Αντρέου Καστέλς δεν υπάρχει κανένας Αιγύπτιος, ωστόσο, στα ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας υπάρχει ο προσωπικός φάκελος τριών Αιγυπτίων. Στην πραγματικότητα, πέντε φάκελοι υπάρχουν, όμως οι τρεις αφορούν τον ίδιο εθελοντή με ελαφρώς διαφορετική ορθογραφία στο όνομά του.

Ο Άμπντελ Χάφιδ γεννήθηκε στις 27 Ιούνη 1908, είχε κουρείο, δεν ανήκε σε κανένα πολιτικό κόμμα, όμως επρόσκειτο στο τριτοβάθμιο γαλλικό συνδικάτο CGT, φτάνοντας να γίνει συνδικαλιστικός εκπρόσωπος. Εντάχθηκε στη γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, στην οποία υπηρέτησε έξι χρόνια και έφτασε το βαθμό του διμοιρίτη. Την 1^η Φλεβάρη 1938, παρουσιάστηκε εθελοντικά για να παλέψει στην Ισπανία. Εντάχθηκε στο 2^ο τάγμα ως στρατιώτης. Στις 8 Απρίλη της ίδιας χρονιάς τραυματίστηκε στο αριστερό γόνατο και στο δεξί αυτί. Δηλώθηκε εξαφανισμένος στη Μάχη του Έβρου στις 26 Ιούλη 1938.

Ο Βίκτορ Ταμπούς γεννήθηκε στο Κάιρο στις 10 Απρίλη 1913, εγκαταστάθηκε αργότερα στην Αγγλία όπου, μεταξύ 1932-1935 έκανε σπουδές μαθηματικών και οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, παίρνοντας το Μπάτσελορ, και επέστρεψε στην Αίγυπτο. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του συμμετείχε σε φοιτητικές κινητοποιήσεις και διακρίθηκε για τα οργανωτικά του χαρίσματα. Προσχώρησε στο ΚΚ Βρετανίας το 1932 και επισκέφτηκε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Μιλούσε αγγλικά, αραβικά, γαλλικά και γερμανικά. Έφτασε στην Ισπανία στις 25 Γενάρη 1938 και εντάχθηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες. Θεωρούμενος ως Άγγλος στάλθηκε στο Βρετανικό Τάγμα, της 15^ης Ταξιαρχίας της 35^ης Μεραρχίας. Πολέμησε στο Μέτωπο της Αραγονίας και συμμετείχε στη μάχη του Έβρου, στον τομέα της Γκαντέσα, μετά από την οποία χάνονται τα ίχνη του, ωσότου να βρεθεί να κρύβεται στο κατάστρωμα του βρετανικού ατμόπλοιου Νουμέρικ, μαζί με άλλους λιποτάκτες στις 15 Μάη 1938.

Ο Σέτι Αμπραχάμ Χορές

Ο Αντρέας Διαμαντόπουλος^lx, γεννημένος στην Αίγυπτο, από ελληνική οικογένεια, είχε εξοριστεί από τη χώρα του, του είχε αφαιρεθεί η υπηκοότητα και κατοικούσε στο Παρίσι. Από εκεί, πέρασε στη Βαρκελώνη και εντάχθηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες το Μάη του 1938. Στάλθηκε στο βρετανικό τάγμα και άμεσα διακρίθηκε για το πρόσχαρο πνεύμα του και την οργάνωση ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων που ανέβαζαν το ηθικό των μαχητών. Τραυματίστηκε δύο φορές. Τη δεύτερη έχασε το ένα του πόδι, κάτι που τον έκανε μη ικανό για πόλεμο. Ζήτησε να σταλεί στην Αγγλία, κάτι που του επιτράπηκε στις 7 Σεπτέμβρη 1938. Στο ταξίδι του προς την Αγγλία, μετά από μια στάση στη Βαλένθια, τον συνόδευε ο βρετανός Κρίστοφερ Κόκμπερν, επίσης μέλος των Ταξιαρχιών.

Σύριοι

Σύμφωνα με τον Καστέλς, ήρθαν στην Ισπανία 11 Σύριοι. Όλοι τους επέστρεψαν αρτιμελείς στη χώρα τους. Στα ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας, υπάρχει ο προσωπικός φάκελος μόνο ενός από αυτούς, του Τσατουριάν Ζαντίκ, που πρακτικά δεν έχει στοιχεία, εκτός από το ότι ήταν μέλος του ΚΚΣ. Από το όνομά του φαίνεται πως ήταν αρμένικης καταγωγής. Σύμφωνα με τον Καστέλς^lxi, αρκετοί Σύριοι πολέμησαν στις τάξεις του τάγματος 6^η Φλεβάρη της 15^ης Διεθνούς Ταξιαρχίας.

Λιβανέζοι

Στη λίστα του Καστέλς, δεν υπάρχουν Λιβανέζοι, όμως στα ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας, διατηρείται ο φάκελος του λιβανέζου Τζόζεφ Ζαν Ακλ. Γεννημένος στο Λίβανο, το 1937 βρέθηκε στο Βιλερμπάν της Γαλλίας, όπου γνωρίστηκε με μέλη του ΚΚΓ. Πέρασε στην Ισπανία και εντάχθηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και το τάγμα Αντρέ Μαρτί. Για λίγο χρόνο ήταν γραμματέας του διοικητή και αργότερα ανελίχθη σε υπολοχαγό στο Γενικό Επιτελείο της 150ής Ταξιαρχίας (Νταμπρόφσκι). Στο μέτωπο της Χουέσκα τραυματίστηκε στο χέρι. Μετά τη διάλυση της ταξιαρχίας, χωρίς να περιμένει νέα τοποθέτηση, έφυγε μόνος του για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο στρατηγό Μιάχα. Στο Γενικό Επιτελείο του Μιάχα του ζητήθηκε φύλλο πορείας και όταν είδαν ότι ταξίδευε χωρίς άδεια, κρατήθηκε ως λιποτάκτης. Έκτοτε, χάνονται τα ίχνη του. Όταν άρχισαν να αποχωρούν οι εθελοντές, επανεμφανίστηκε, ζητώντας να παραμείνει στην Ισπανία. Δεν αναφέρεται στο φάκελό του αν του επιτράπηκε αυτό ή όχι. Στο φάκελό του υπάρχει ένα σημείωμα στο οποίο χαρακτηρίζεται ιντριγκαδόρος και τυχοδιώκτης.

Παλαιστίνιοι

Ο τυνήσιος ιστορικός που κατοικεί στο Παρίσι, Μπεν Σάλεμ Αμπντελατίφ^lxii, αναφέρει τη συμμετοχή Παλαιστινίων, σε πληθυντικό, χωρίς να δίνει περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο, στα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας, στη Μόσχα, υπάρχουν δύο φάκελοι, ν.625 και 626, με προσωπικούς φακέλους 125 παλαιστινίων εθελοντών, με το σύνολό τους σχεδόν να αποτελούν εβραίοι, εκ των οποίων αρκετοί είχαν φτάσει στην Παλαιστίνη λίγο πριν το 1936^lxiii.

Επιστολή μαχητή των Διεθνών Ταξιαρχιών στο Τέλ Αβίβ της Παλαιστίνης

Η πλειοψηφία τους εντάχθηκε στο λόχο Ναφτάλι Μπότουιν^lxiv. Ο αριθμός των αράβων Παλαιστινίων ανέρχεται σε τρεις. Δύο σκοτώθηκαν στη μάχη και ο τρίτος επαναπατρίστηκε. Η περίπτωση του παλαιστίνιου Νατζάτι Σίντκι είναι αρκετά γνωστή και, παρότι δεν κατατάχθηκε στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, ανεβάζει τον συνολικό αριθμό τους σε τέσσερις.

Σαουδάραβες

Σύμφωνα με τον Καστέλς, ήρθαν τέσσερις εθελοντές από τη Σαουδική Αραβία και επέστρεψαν αρτιμελείς στη χώρα τους. Λίγα γνωρίζουμε, ωστόσο, για αυτούς, καθώς δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε τους προσωπικούς φακέλους τους, αν, έστω, αυτοί υπάρχουν.

Σαλβαδόρ Μποφαρούλ

Ένωση Ισπανοαραβικής Φιλίας

Ένωση Φίλων Διεθνών Ταξιαρχιών

Μαδρίτη.

Μετάφραση από τα ισπανικά parapoda. Πηγή: Nación Árabe, τ. 52, Έτος XVIII, Άνοιξη 2004, σ.σ. 51-61. Στο διαδίκτυο, με παράλειψη δύο πηγών υπάρχει, μεταξύ άλλων, εδώ.

Βλ.επίσης

Νατζάτι Σίντκι: Ένας παλαιστίνιος κομμουνιστής στη Δημοκρατική Ισπανία (Αύγουστος 1936) (α’ μέρος)

Μάχερ Α’Σαρίφ: Οι άραβες κομμουνιστές & η πάλη ενάντια στο φασισμό και το ναζισμό (1935-1945)

i Χωρίς ημερομηνία ή τόπο έκδοσης, σ.96.

ii Βλ. κείμενο τοποθέτησης Μπεντζελούντ στα γαλλικά. Σήμερα κατοικεί στο Ραμπάτ, στο πανεπιστήμιο του οποίου διδάσκει Ιστορία του Δικαίου.

iii «Μια χιλιάδα (το λιγότερο)». Βλ. γαλλική εφημερίδα Λιμπερασιόν, 28 Δεκέμβρη 1997, σ.35

iv Στοιχεία που συγκέντρωσε ο Ρικάρντο ντε λα Θιέρβα για την εφημερίδα Έποκα και αναδημοσίευσε η Νιέβες Παραδέλα στο άρθρο της, Πολιτική Δράση και παραμονή στην Ισπανία του Νατζάτι Σίντκι, στο «Αραβικά Θέματα», Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών, Μαδρίτη, Δεκέμβρης 1982, σ.129.

v Η Πολίτικα (εφημερίδα του Ρεπουμπλικανικού Τύπου) της 9^ης Σεπτέμβρη 1936 δημοσιεύει την είδηση: «Μεγάλη συγκέντρωση στην Τύνιδα υπέρ της ελευθερίας του ισπανικού λαού, στην οποία παραβρέθηκαν 20.000 εργαζόμενοι».

vi Αναφέρονται από τον Εντουάρ Βαντγόπ, στα άρθρα του «Οι ξεχασμένοι των διεθνών ταξιαρχιών» στη Λιμπερασιόν, 28 Δεκέμβρη 1997, σ.24 και «Αυτοί οι Άραβες, οι χαμένοι ήρωες του πολέμου της Ισπανίας», στο ίδιο, 13 Γενάρη 1998, σ.35.

vii Εκεί συναντάται στο εργοστάσιο αυτοκινήτων της Σιτροέν. Γνωρίζουμε ότι ο Σάιλ Μοχάμεντ ήταν μηχανικός, όμως δεν γνωρίζουμε σε ποια επιχείρηση εργαζόταν.

viii Ο ίδιος ο Μπεντζελούντ έγραψε ένα κείμενο για αυτόν τον αναρχικό εθελοντή, το οποίο περιλαμβάνεται στο δίσκο Ντουρούτι που κυκλοφορεί από την Harmonia Mundi.

ix Συμπεριλαμβανομένων δύο Ισπανών.

x Βάσεις για την προσαρμογή του σχεδίου απόσυρσης ξένων μαχητών, σ.12 (Στρατιωτικό Αρχείο Άβιλα)

xi στο ίδιο, 13 Γενάρη 1998. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου διανοουμένων στη Βαλένθια το 1987, ο συγγραφέας αυτός παρουσίασε μία εισήγηση με τίτλο «Οι Άραβες στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο»

xii «Στρατολογούνταν στο δρόμο και εντάσσονταν διά της βίας στο στρατό και ρίχνονταν στην πρώτη γραμμή». Λιμπερασιόν, στο ίδιο, σ.35

xiii Το άρθρο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Αμπνταλάχ Τζμπίλου, Ματιές από την άλλη όχθη. Μια όψη της Ισπανίας, Ανθολογία Σύγχρονων Μαροκινών Κειμένων, Μαδρίτη, 1992.

xiv Οι Άραβες εθελοντές στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, Ισπανία 1936-1939.

xv Μοχάμεντ Μπιλέιντι, ένας Άραβας Μάρτυρας που υπερασπίστηκε την Ισπανική Δημοκρατία (κείμενο στα αραβικά)

xvi Άλλοι συγγραφείς δίνουν ως ημερομηνία θανάτου του σε αεροπορική μάχη την 27^η Δεκέμβρη 1936.

xvii Το φιλμ, σε σκηνοθεσία Αντρέ Μαλρώ, άρχισε να γυρίζεται τον Ιούνη του 1938 και σταμάτησε με την είσοδο των φρανκικών στρατευμάτων στη Βαρκελώνη. Ήταν μια παραγωγή των Grands Films Classiques και έπαιζαν, μεταξύ άλλων οι Χούλιο Πένια και Αντρές Μεχούτο. Η πρώτη προβολή του στη Γαλλία, τον Ιούλη του 1939, ήταν μια μεγάλη επιτυχία, όμως με τη γερμανική εισβολή απαγορεύτηκε από τη ναζιστική λογοκρισία (και τους γάλλους συνεργάτες της), όπως και την ισπανική. Προβλήθηκε εμπορικά στη Γαλλία τον Ιούνη του 1945 με τίτλο «Η Ελπίδα». Έλαβε το βραβείο Λουί Ντελούκ το 1945.

xviii Στο ίδιο.

xix Το 1923 άλλαξε το όνομά του σε ΚΚ Παλαιστίνης και το 1924 μπήκε στην 3^η Διεθνή.

xx Προς τιμήν του πέρση ποιητή του 13^ου αιώνα.

xxi Οργανωτικό τμήμα της 3^ης Διεθνής. Επιβλεπόταν από την Εκτελεστική Επιτροπή.

xxii Μουστάφα Ιμπν Γιάλα είναι κανονικά. (σ.parapoda: Το «-ου», στα αραβικά, είναι κατάληξη της ονομαστικής και ενίοτε συγχωνεύεται με την επόμενη λέξη.)

xxiii Ονόματι Ορτέγα.

xxiv Πολιτικός επικεφαλής των Διεθνών Ταξιαρχιών.

xxv Χρησιμοποίησε μαροκινή διάλεκτο, καθώς η πλειοψηφία των «μόρος» ήταν από το Ριφ, βερβερικής εθνότητας, που δεν μιλούσαν ούτε καταλάβαιναν αραβικά. Σε αυτά τα καλέσματα, ο Σίντκι έκανε πως ήταν Μαροκινός.

xxvi Μητέρα της εθελόντριας Έιλιν Πάλμερ που υπηρέτησε στις τάξεις των Δημοκρατικών, συμμετέχοντας σε σημαντικές πολεμικές δράσεις, όπως τη Μάχη του Τερουέλ.

xxvii Που εκδόθηκε από την αυστραλιανή Επιτροπή Ανακούφισης Ισπανών, σ.21

xxviii Ο Χάλεντ Μπακντάς, σύριος δικηγόρος, κουρδικής καταγωγής και γενικός γραμματέας του ΚΚ Συρίας, του πρότεινε να χρησιμοποιήσει το όνομά του ως συγγραφέα καθώς, όντας πιο γνωστός, το βιβλίο έτσι θα πετύχαινε να διαδοθεί περισσότερο.

xxix Καθώς η Συρία βρισκόταν υπό γαλλική «Εντολή» (για να μην πούμε σε κατάσταση αποικίας), και καθώς τα διάφορα κόμματα ήταν αντίθετα στην ανεξαρτησία (σ.parapoda: βλ. παραπάνω ότι είναι λάθος αυτός ο ισχυρισμός), το ΚΚΣ εξαρτιόταν κατά κάποιο τρόπο από το ΚΚΓ (σ.parapoda: δεν υπάρχει τεκμηρίωση για κάτι τέτοιο).

xxx Το 1953 δημοσίευσε μια Ανθολογία ισπανικών διηγημάτων, Βηρυτός, Εκδοτικός Οίκος Βηρυτού), μεταφρασμένα από αυτόν στα αραβικά

xxxi ΡΚΑΣΚΙ, φ.545, τμ.6, ντ.1037-1038.

xxxii Καστέλς, στο ίδιο, σ.σ.66-67.

xxxiii Επίσης, απαντάται να γράφεται και ως Ουσιντχούμ ή Ουσιντιούμ.

xxxiv΄Ο Μοχάμεντ Ιμπν Αμπντ Αλ Καρίμ Αλ Χάταμπι πολέμησε για την ανεξαρτησία του Ριφ το 1921, φτάνοντας να ανακηρύξει τη Δημοκρατία του Ριφ, προτού ηττηθεί από τα γαλλικά στρατεύματα υπό τον μελλοντικό στρατηγό Πεταίν.

xxxv Από τις 2 Δεκέμβρη 1936 ως τις 16 Οκτώβρη 1937.

xxxvi Καστέλς, στο ίδιο, σ.207, σημ.16.

xxxvii Στοιχεία από το Γενικό Στρατιωτικό Αρχείο της Άβιλα. Δεν προσδιορίζεται αν ήταν νοσοκόμα ή νοσηλευόμενη.

xxxviii Καστέλς, στο ίδιο.

xxxix Πήρε το όνομα σε ανάμνηση της μεγάλης αντιφασιστικής συγκέντρωσης του Παρισιού στις 6 Φλεβάρη 1934.

xl Καστέλς, στο ίδιο, σ.σ. 17 και 582.

xli Έφτασε στην Ισπανία στις 12 Γενάρη 1938.

xlii Έφτασαν στην Ισπανία την 1^η Οκτώβρη 1936 και 29 Μάη 1937, αντίστοιχα. Από τα ονόματά τους, σίγουρα επρόκειτο για «μαυροπόδαρους».

xliii Ο Ρ.Σέλει έγραψε στο συγγραφέα ότι είχε εντοπίσει αυτές τις δυο επιστολές και ότι θα του έστελνε φωτοαντίγραφά του σύντομα. Λίγες μέρες μετά, όμως, πέθανε.

xliv Ο Χέλερ είναι συλλέκτης από το Μάνχαιμ της Γερμανίας που έχει μια από τις καλύτερες συλλογές και έγγραφα των Διεθνών Ταξιαρχιών. [Σημ. Nación Árabe: Ο Χέλερ παραχώρησε στο συγγραφέα τις επιστολές και τις κάρτες που συνοδεύουν το κείμενο.]

xlv Εφημερίδα «Ο Σοσιαλιστής», 17 Γενάρη 1939.

xlvi Το πραγματικό του όνομα είναι Χάσμι Χασάνι.

xlvii Σάντσεθ Ρουάνο, Φρανθίσκο, Ρούμπιο Χάσμι, Ο τελευταίος μαροκινός μαχητής της Δημοκρατίας, στο περιοδικό Πολίτικα, ν.49, Αύγουστος-Δεκέμβρης 2002, σ.σ.29-30.

xlviii Όταν επαναπατρίστηκε, εγκαταστάθηκε στο Μπουρδέος, όπου άνοιξε το εστιατόριο «Ταγγέρη». 20 χρόνια μετά επέστρεψε στην Ταγγέρη, ανοίγοντας το εστιατόριο «Ο επαρχιώτης», στην οδό Ομάρ Αμπντελαζίζ.

xlix Υπέδειξε ότι εκεί ζούσε ο πατέρας του μέχρι το θάνατό του, και ότι ένας φίλος τους (Γιακίντο Χοσέ Κόντε) κατοικούσε στην πόλη, οδός Φερμίν Σαλβοετσέα 6.

l Στο ίδιο, σ.σ.17 και 582.

li Σε δημοπρασία του Μαρτίνεθ Αγρέντα της Σαραγόσα (ν.2199) πουλήθηκε μια επιστολή από το γερμανικό στρατόπεδο φυλακισμένων κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με ημερομηνία 30 Αυγούστου 1943, από το Στάλαγκ 159 XVII, με παραλήπτη στην Ταγγέρη. Ο ταγγερινός φυλακισμένος μπορεί να ήταν βετεράνος των Διεθνών Ταξιαρχιών και ο άλλος ταγγερινός από το γαλλικό στρατό. Δεν έγινε εφικτή η απόκτηση περισσότερων πληροφοριών για αυτό το ντοκουμέντο.

lii ΡΚΑΣΚΙ, φ.545, τμ.6, ντ.1037-1038.

liii Ενίοτε γραφόταν Ραφαήλ και άλλες Ρουφαήλ.

liv Περιέργως (σ.σ. για το συγγραφέα του άρθρου, που δεν γνωρίζει ότι εκείνη την εποχή θεωρούταν προσωρινή η απόσπαση του Λιβάνου από τη Συρία που είχαν επιβάλει οι ιμπεριαλιστές), σε διάφορα κείμενα γραμμένα από το ίδιο του το χέρι, αναφέρεται «Βηρυτός, Συρία», όταν είναι γνωστό ότι η Βηρυτός δεν είναι στη Συρία, αλλά στο Λίβανο.

lv Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης.

lvi Στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης.

lvii Την 1^η Ιούνη 1938 και την 1^η Οκτώβρη του ίδιου χρόνου, αντίστοιχα.

lviii Ντιτρόιτ, Μίσιγκαν.

lix Σε κάθε περίπτωση, το Ραφαήλ δεν ήταν το πρώτο του όνομα.

lx Υπάρχουν τρεις φάκελοι συνεχόμενοι με διαφορετικά ονόματα: Αντρέ Ντιαμάν, Αντρέ Διαμαντόπουλος και απλά, Ντιαμόντ. Συμβάλλοντας περισσότερο στη σύγχυση, στην Αίγυπτο, λόγω των πολιτικών του δραστηριοτήτων, του αφαιρέθηκε η ιθαγένεια, και ταξινομήθηκε ως άπατρις.

lxi Στο ίδιο, σ.σ.17 και 582.

lxii Στο ίδιο, 13 Γενάρη 1998, σ.35.

lxiii Πολλοί ήταν από την Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία και άλλες χώρες, ενίοτε με πολύ λίγο χρόνο διαμονής στην Παλαιστίνη.

lxiv Συγκροτήθηκε στις 12 Δεκέμβρη 1937, στην Ταρδιέντα, στο μέτωπο της Αραγονίας.

Tagged: Διεθνείς Ταξιαρχίες, αραβικό κομμουνιστικό κίνημα, αραβικοί εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες, ισπανικός εμφύλιος