Συμπληρώθηκαν στις 17 Ιούνη 60 χρόνια από τις εργατικές διαδηλώσεις στο ανατολικό Βερολίνο. Οι καπιταλιστές και τα έμμισθα ή άμισθα παπαγαλάκια τους «αξιοποίησαν» αυτή την επέτειο που κόστισε 100 περίπου ζωές για να μιλήσουν για το «απάνθρωπο και μάλιστα αντεργατικό πρόσωπο» του κομμουνισμού.
Όσοι όμως βρίσκονται στο αντίπαλο στρατόπεδο, δεν πρέπει να στέκονται μόνο στην κατάρριψη αυτού του «επιχειρήματος» των καπιταλιστών, αποδεικνύοντας τον υλικό και πνευματικό πλούτο που απολάμβαναν οι εργαζόμενοι στη ΓΛΔ (κάτι το εύκολο, ειδικά στην Ελλάδα του Μνημονίου). Κι αυτό γιατί τα γεγονότα του 1953 παραμένουν μια πολύτιμη εμπειρία, ακόμα και σήμερα, ακόμα, δηλαδή, κι αν τα απομονώσουμε από το ψυχροπολεμικό πλαίσιο που φυσικά καθόρισαν την τροπή των γεγονότων.
Τα γεγονότα του 1953 είναι χρήσιμα για τη μελέτη των σχέσεων των εργαζομένων και του πολιτικού φορέα που τους εκφράζει. Ακόμα περισσότερο είναι χρήσιμα για τη μελέτη των σχέσεων μεταξύ της εργατικής τάξης και της (τεχνικής ή πνευματικής) διανόησης, οι οποίες ναι μεν σε ένα σοσιαλιστικό κράτος κανονικά δεν θα έπρεπε να διέπονται από ανταγωνιστικές αντιθέσεις, από την άλλη, όμως, εισέρχονται σε αυτή τη φάση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού φέροντας την «κληρονομιά» της καπιταλιστικής περιόδου, δηλαδή, με ανταγωνιστικές αντιθέσεις. Αυτή η «κληρονομιά» βαρύνει στη συνείδηση και των δύο στρωμάτων. Οι εργάτες, σε ένα εργατικό κράτος που προωθεί την ταξική συνειδητοποίηση των εργατών, μπορεί εύκολα (ιδίως με ευθύνη του κομμουνιστικού κόμματος, που το θεωρεί ως τον πιο εύκολο δρόμο) να «κολλήσουν» εργατισμό και να θεωρούν πως δεν αδικούνται σε σύγκριση με τους διανοούμενους, μόνο εφ’όσον εξισώνονται τα αγαθά στα οποία έχουν πρόσβαση. Από την άλλη, οι διανοούμενοι, για να προσελκυστούν στο εργατικό κράτος, θέλουν να έχουν παραπάνω αγαθά, ακόμα και παίρνοντάς τα ανταγωνιστικά, από τους εργάτες. Με αυτά τα «μυαλά» μπαίνουν στη σοσιαλιστική περίοδο (ή στη φάση όπου οικοδομείται ο σοσιαλισμός).
Όπως θα δούμε σε ακόλουθο σημείωμα, ο ίδιος ο Στάλιν συμβούλευε τους ηγέτες του βασικού κυβερνητικού κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας, του ΕΣΚΓ, να δώσουν έμφαση στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των διανοουμένων. Συμβούλευε, επομένως, να διορθωθεί η «αριστερίστικη» πολιτική. Οι ηγέτες του ΕΣΚΓ, όμως, έκαναν το ακριβώς αντίθετο. «Λύγισαν το σίδερο» από την άλλη, «ρίχνοντας» τους εργάτες. Από εκεί που είχαν μια «αριστερίστικη» πολιτική, υιοθέτησαν, δηλαδή, μια δεξιά πολιτική. Τα αποτελέσματα αυτά ήταν χειρότερα, ακόμα και αν ακολουθούσαν εξαρχής μια εκ των δύο πολιτικών, καθώς τώρα, είχαν και τα δύο στρώματα να νιώθουν πως κάποια στιγμή είχαν «ριχτεί» από την κυβέρνηση. Έτσι, το ΕΣΚΓ δεν είχε σταθεροποιήσει καμία κοινωνική συμμαχία είτε με τους εργάτες είτε με τους διανοούμενους.
Ακόμα πιο χρήσιμη για τη σημερινή περίοδο είναι η εμπειρία του ΕΣΚΓ για το ζήτημα των σχέσεων ηγεσίας- βάσης, και κόμματος- εξωκομματικών. Προνόμια, καταστολή της κριτικής και έλλειψη αυτοκριτικής είναι ξένα προς το Δημοκρατικό Συγκεντρωτισμό, ξένα προς το πνεύμα και τις οργανωτικές αρχές που διέπουν ένα κομμουνιστικό κόμμα. Ένα κομμουνιστικό κόμμα δεν προχωρά ποτέ χωρίς τη βάση του, ή/και χωρίς να έχουν πειστεί οι ίδιες οι μάζες. Μάλιστα, για να έχουν πειστεί, δεν αρκεί μόνο η διεξαγωγή προπαγάνδας ή ζύμωσης (που στην περίπτωση του ΕΣΚΓ το 1953, ούτε απολογίστηκε, ούτε καν έγινε), αλλά θα πρέπει να έχουν πειστεί οι ίδιες οι μάζες βάσει της εμπειρίας τους. Αυτή την αλήθεια ο Στάλιν τη θεωρούσε μια από τις τρεις αρχές τακτικής του Λενινισμού (βλ. Στάλιν, Άπαντα, τόμος 9, σελ. 374).
Όποιος το ξεχνά αυτό, επιτρέπει στον εαυτό του να τον αξιοποιήσει ο εχθρός, που στην περίοδο του καπιταλισμού τουλάχιστον, είναι πάντα υπαρκτός, ακόμα και στην πρακτική μας, καθώς όλοι μας στον καπιταλισμό διαπαιδαγωγηθήκαμε και οι επιδράσεις του είναι ισχυρές ακόμα και όντας μέλη ενός κομμουνιστικού κόμματος ή οργάνωσης, έστω και σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε σύντροφο ή σε κάθε περίοδο. Αυτές οι επιδράσεις, μάλιστα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος με τον καιρό να ισχυροποιηθούν, ειδικά στα στελέχη. Μόνο η κριτική, η καταστολή της πιθανής επίδειξης αλαζονείας των στελεχών, η υποχρεωτική εξήγηση της πολιτικής του κόμματος από τα στελέχη στα μέλη και το λαό, η αποκάλυψη των λαθών και η προσπάθεια για έλεγχο των ίδιων μας των λαθών μπορεί να διορθώνει την κατάσταση. Και επειδή οι κομμουνιστές τυπικά πρέπει να είναι πρότυπο ενώπιον του λαού, πρέπει να είναι οι πρώτοι που δεν ξεχνούν αυτά τα βασικά.
Παρακάτω είναι η μετάφραση ενός άρθρου που δημοσιεύτηκε τμηματικά στη Roter Morgen, όργανο του ΚΚ Γερμανίας, για την 50ή επέτειο της εξέγερσης της 17ης Ιούνη 1953 στο Ανατολικό Βερολίνο, που χρησιμοποιήθηκε από τους αντικομμουνιστές, αλλά και από τους ρεβιζιονιστές, για τη συκοφάντηση του κομμουνισμού και για την οριστικοποίηση της διχοτόμησης της Γερμανίας, την οποία τα μαρξιστικά-λενινιστικά στελέχη της σοβιετικής ηγεσίας δεν επιθυμούσαν, όπως είδαμε και στα άρθρα: Οι σοβιετικοί μαρξιστές-λενινιστές για το ζήτημα της διαίρεσης της Γερμανίας και Η εξέγερση στο ανατολικό Βερολίνο (17/6/1953)
Η Aust ήταν τότε 18χρονη κομμουνίστρια εργάτρια στο Ανατολικό Βερολίνο και περιγράφει αντικειμενικά την κατάσταση ακόμα και του μη αντικομμουνιστή αλλά και μη κομμουνιστή πατέρα της που έφυγε στο Δυτικό Βερολίνο, ενός «συνηθισμένου» ανθρώπου σαν κι αυτούς που οι κομμουνιστές πρέπει να πασχίζουν να «κερδίζουν».
Στο τέλος του κειμένου περιλαμβάνονται και δύο γραπτά του Μπέρτολτ Μπρεχτ για τα γεγονότα. Ευνόητο είναι πως οι αντικομμουνιστές χρησιμοποιούν μόνο το πρώτο..
Ο λαός απώλεσε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης
της Waltraud Aust
Πείτε μας για τις εμπειρίες σας από τη 17η Ιούνη και πώς φτάσαμε σε αυτή. Άλλωστε, ήσασταν εκεί, τότε, ρωτά ο εκδότης της Kommunistische Hefte. Ποια ήταν η συγκεκριμένη κατάσταση στις 17 Ιούνη και νωρίτερα, στην Ιένα, το Ανατολικό Βερολίνο, το Μαγδεμβούργο, τη Λόινα και το Μπίτερφελντ; Ποιοι ήταν οι λόγοι για τους οποίους, σε αυτές τις πόλεις και πολλές άλλες της ΓΛΔ, παρότι όχι οι μάζες, αλλά και πάλι, πάνω από 300.000 από τα 5.000.000 εργατών και υπαλλήλων πήραν μέρος στις απεργίες, τις κινητοποιήσεις και τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας;
Ζούσα στο Ανατολικό Βερολίνο τότε, ήμουν 18 χρονών και ήμουν πολιτικά εκπαιδευμένη στη ΓΛΔ, στους Νέους Πιονιέρους, την Ελεύθερη Γερμανική Νεολαία, τη Λαϊκή Αστυνομία και το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας. Χωρίς να αποπειρώμαι να μεταφέρω μια πλήρη εικόνα, θα μπορούσα να προσπαθήσω, βάσει των δικών μου εμπειριών στο Ανατολικό Βερολίνο, να περιγράψω την κατάσταση εκεί πριν και κατά τις 17 Ιούνη.
Η αντικειμενική κατάσταση
Πώς ήταν στη ΓΛΔ, η οποία τότε ακόμα ήταν μια σοσιαλιστική χώρα όπου οι ελπίδες όχι μόνο των εργαζομένων στη Δυτική Γερμανία αλλά και σε όλη την Ευρώπη είχαν εναποτεθεί; Η περιουσία των εγκληματιών πολέμου είχε κατασχεθεί, τα μονοπώλια είχαν εντελώς εξαλειφθεί. Τα μέσα μεταφορές, οι τράπεζες, το 70% της βιομηχανίας είχαν κοινωνικοποιηθεί. Η αγροτική μεταρρύθμιση είχε ήδη ξεκινήσει από το φθινόπωρο του 1946. 7.000 αγροτικές εκτάσεις και 3.000 μεγάλα κτήματα είχαν απαλλοτριωθεί. 2 εκατομμύρια εκτάρια είχαν διανεμηθεί σε 500.000 άκληρους ή φτωχούς αγρότες και 1000 λαϊκά αγροκτήματα είχαν ιδρυθεί. Αυτά ήταν μέτρα που είχαν συμφωνηθεί βάσει των συμφωνιών του Πότσνταμ και ήταν μια καλή αρχή για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Η διασπαστική πολιτική των αμερικανοβρετανικών κατοχικών δυνάμεων, που ανακήρυξαν το σχηματισμό της Δημοκρατίας της Βόννης το Σεπτέμβρη του 1949, οδήγησε στην ίδρυση της ΓΛΔ τον Οκτώβρη του 1949. Αυτό το βήμα χαιρετίστηκε από πολλούς ανθρώπους. Ήταν μια νέα αρχή στην ιστορία του γερμανικού εργατικού κινήματος, καθώς για πρώτη φορά οι εργάτες είχαν την εξουσία.
Τα μεταπολεμικά χρόνια ήταν δύσκολα για τη ΓΛΔ, Οι φασίστες, υποχωρώντας ενόψει της προέλασης του Κόκκινου Στρατού, είχαν καταστρέψει βιομηχανικές εγκαταστάσεις, συγκοινωνιακές οδούς και εργοστάσια. Οι αμερικανοί έριξαν βόμβες στη Λόινα και σε άλλες επιχειρήσεις πάλι ενόψει της προέλασης του Κόκκινου Στρατού. Οι ιμπεριαλιστές είχαν μεταφέρει βιομηχανικές εγκαστάσεις, σχεδιαγράμματα, ακόμα και προσωπικό από τη ΓΛΔ στη Δύση. Το γεγονός ότι οι ιμπεριαλιστές είχαν αποκόψει την περιφέρεια του Ρουρ και το Σάαρ από τη ΓΛΔ, η οποία δεν είχε δική της βαριά βιομηχανία, ήταν ένα βαρύ πλήγμα για τη ΓΛΔ.
Η ΓΛΔ έπρεπε να φτιάξει τις δικές της επιχειρήσεις από τα ερείπια, από το τίποτα. Και όχι μόνο επιχειρήσεις. Πολλά τοπικά προβλήματα έπρεπε να επιλυθούν: σχολεία, αρχές και διοίκηση έπρεπε να ιδρυθούν. Ποιος θα καθοδηγούσε, θα δίδασκε, θα σχεδίαζε και θα οργάνωνε; Δεν υπήρχαν καθόλου ειδικοί εκπαιδευμένοι στη σοσιαλιστική σχεδιασμένη οικονομία. Η ΓΛΔ έπρεπε να βασίζεται κυρίως στην υπάρχουσα αστική τεχνική διανόηση. Η καθοδήγηση ήταν επίσης δύσκολη πολιτικά. Πολύ λίγοι κομμουνιστές και επαναστάτες Σοσιαλδημοκράτες είχαν επιζήσει από τη φασιστική δίωξη. Πολλά στελέχη του ΚΚΓ και του ΣΚΓ είχαν δολοφονηθεί από τους Ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις φυλακές. Έτσι, πολλοί άλλοι προοδευτικοί άνθρωποι έπρεπε να αναλάβουν καθήκοντα, ακόμα και αν δεν ήταν ιδεολογικά εκπαιδευμένοι ή ήταν ακόμα πολύ νέοι. Φοιτητές από τις επονομαζόμενες Αντιφασιστικές Σχολές τοποθετήθηκαν σε πολλές θέσεις. Πρώην γερμανοί στρατιώτες είχαν πάει σε Αντιφασιστικές Σχολές στα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου στη Σοβιετική Ένωση. Πολλοί εξ αυτών δεν μπήκαν στις αντιφασιστικές σχολές λόγω πεποίθησης, αλλά για οπορτουνιστικούς σκοπούς, όπως γιατί δεν θα χρειαζόταν να δουλεύουν, θα έπαιρναν περισσότερο φαΐ, ή θα απελευθερώνονταν νωρίτερα. Πολλοί από αυτούς τους αντιφασίστες σπουδαστές αργότερα εξελίχθηκαν σε καριερίστες και κομματικά αφεντικά.
Αμέσως μετά τη διχοτόμηση της Γερμανίας από τις Δυτικές δυνάμεις, χτίστηκε κοντά στη Φρανκφούρτη του Όντερ η βιομηχανική μεταλλουργία Ι.Β. Στάλιν. Η πρώτη υψικάμινος τέθηκε σε λειτουργία το 1951. Την ίδια χρονιά χτίστηκε η μεγάλη σιδηρουργία Δυτικά του Σάαλε. Μεγάλα ναυπηγεία φτιάχτηκαν στο Στράλσουντ, τη Βίσμαρ και το Βαρνερμίντε. Νέα ελασματουργεία χτίστηκαν στη Ρίζα, στο Χένινγκσντόρφ, το Max Works. Η υφαντουργεία και η ελαφρά βιομηχανία ξαναλειτούργησε. Τα λιγνιτωρυχεία άρχισαν ξανά. Παρά τα διάφορα κωλύματα σε πολλές περιοχές, παρά την κακή διατροφική κατάσταση- οι μερίδες στις κάρτες για φαγητό ήταν τόσο περιορισμένες που καθημερινά έπρεπε να δίνεται επιπλέον γεύμα για 1,5 εκατομμύριο εργάτες- τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν μπρος. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού πήρε ενεργό μέρος στην οικοδόμηση αλλά και στην πολιτική ζωή. Το πρώτο Γερμανικό Λαϊκό Συνέδριο έλαβε χώρα στα τέλη του 1947 υπό το σύνθημα «Για την Ενότητα και μια Δίκαιη Ειρήνη» και στο κίνημα για το Λαϊκό Συνέδριο που ακολούθησε ενεπλάκη σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός. Στις επιχειρήσεις, τις πόλεις και τις κωμοπόλεις στη σοβιετική ζώνη κατοχής, σχηματίστηκαν μόνιμες επιτροπές του κινήματος για το Λαϊκό Συνέδριο. Οι συνεργασίες σε αυτές τις επιτροπές, οι συζητήσεις στις συνελεύσεις και η συμμετοχή ήταν ζωηρές και ενεργητικές. Θυμάμαι τις συζητήσεις στο σπίτι και στη γειτονιά μου όπου οι νέες εξελίξεις συζητιόταν με θετικό τρόπο, ενώ αμέσως μετά τον πόλεμο ο κόσμος ήταν ακόμα πολύ σκεπτικός. Η πλειοψηφία του κόσμου πήρε μέρος σε καμπάνιες και εκδηλώσεις,. Για παράδειγμα, η φιλοξενία και η διαμονή για 2 εκατομμύρια φιλοξενούμενους στο Ανατολικό Βερολίνο με αφορμή το Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας και Φοιτητών ήταν ένα τρομακτικό επίτευγμα. Με αυτό, θα μπορούσε κανείς να δει ξεκάθαρα πως ο λαός στο Ανατολικό Βερολίνο εκείνη την εποχή έδειχνε την αλληλεγγύη του στο σοσιαλιστικό του κράτος. Εκατοντάδες χιλιάδες φιλοξένησαν στα σπίτια τους φιλοξενούμενους, παρά τους περιορισμένους χώρους στα σπίτια τους. Ο λαός πήρε επίσης ενεργό μέρος στις πολιτικές καμπάνιες, όπως τον αγώνα για την σύναψη μιας γερμανικής ειρηνευτικής συνθήκης. Αυτό ήταν εξαιρετικά επωφελές για τη νέα ΓΛΔ, δεδομένου ότι ο λαός δεν είχε κάνει επανάσταση, αλλά είχε απελευθερωθεί. Επομένως, πώς έγινε και δύο χρόνια αργότερα, στις 17 Ιούνη 1953, έστω κάποιοι από όσους τότε ήταν ακόμα υπέρ της οικοδόμησης του σοσιαλισμού επέτρεψαν να αξιοποιηθούν από την αντεπανάσταση;
Βερολίνο
Η 17η Ιούνη θα πρέπει να συνδεθεί με τη συγκεκριμένη ιδιαίτερη κατάσταση στο Βερολίνο. Η πόλη είχε διαιρεθεί από τις κατοχικές δυνάμεις σε τέσσερις τομείς: αγγλικό, γαλλικό, αμερικανικό και σοβιετικό. Κατεχόταν από τα αντίστοιχα στρατεύματα. Ήταν μια πόλη στην οποία, στους τρεις δυτικούς τομείς, το Δυτικό Βερολίνο, κυβερνούσαν οι καπιταλιστές πολιτικοί εκπρόσωποι, σε στενή σύνδεση με τους ιδιοκτήτες εταιριών, τους μεγαλοκτηματίες και τους μονοπωλητές που είχαν μετακινηθεί στη Δυτική Γερμανία λίγο πριν τελειώσει ο πόλεμος. Από την άλλη πλευρά, στο Ανατολικό Βερολίνο υπό Σοβιετική διοίκηση, η εργατική τάξη και οι εργαζόμενοι οικοδομούσαν το σοσιαλισμό ανεξάρτητα και υπό τις δυσκολότερες συνθήκες, με μεγάλες στερήσεις και θυσίες.
Από την πρώτη κιόλας μέρα της ήττας του φασισμό, οι πολιτικοί εκπρόσωποι των μεγαλοκτηματιών και των ιδιοκτητών μεγάλων επιχειρήσεων, όπως για παράδειγμα, στη Δυτική Γερμανία, οι Αντενάουερ, Κάιζερ και Μπλανκ, εργάζονταν για να ανακτήσουν τις VEV (σ.αρχ.μετ: τις Λαϊκές Επιχειρήσεις, δηλ. τις κρατικές επιχειρήσεις της ΓΛΔ) και τις απαλλοτριωμένες εκτάσεις. Για αυτούς, το Ανατολικό Βερολίνο φαινόταν ένα εύκολο σημείο εισόδου. Εκείνη την εποχή, κάποιος μπορούσε εύκολα να πάει οποιαδήποτε στιγμή ανεμπόδιστα από τον αμερικανικό, γαλλικό ή αγγλικό τομέα στο σοβιετικό, δηλαδή, στο Ανατολικό Βερολίνο. Δεν υπήρχε κανένα «Τείχος» και δεν χρειαζόταν κανένα διαβατήριο. Υπήρχαν μόνο περιστασιακοί έλεγχοι ταυτότητας. Η συνεχιζόμενη ανοικοδόμηση των επιχειρήσεων και της γεωργίας, η επιτυχία στην οικοδόμηση βαριάς βιομηχανίας και άλλες θετικές εξελίξεις ήταν καρφί στο μάτι των Δυτικών ιμπεριαλιστών. Ο πληθυσμός της ΓΛΔ είχε εκπληρώσει το 2ετές Πλάνο νωρίτερα του προβλεπόμενου. Τώρα πια υπήρχε μπροστά το πρώτο 5ετές Πλάνο, το οποίο θα έφερνε τεράστια πρόοδο σε όλα τα επίπεδα από το 1951 ως το 1955. Όπως το δεύτερο (σ.αρχ.μετ:το πρώτο) 5ετές Πλάνο της Σοβιετικής Ένωσης το 1929 έκανε τον ιμπεριαλισμό να τρέμει και ήταν και ένα από τα στοιχεία που οδήγησαν στο κραχ στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (σ.αρχ.μετ: η επιτυχία της Σοβιετικής Ένωσης στο πρώτο 5ετές πλάνο ήταν ένα στοιχείο που αποκάλυψε την ολόπλευρη κρίση του καπιταλισμού, η οποία ήταν η αιτία του κραχ), έτσι και το πρώτο 5ετές Πλάνο στη ΓΛΔ τώρα κλόνιζε συθέμελα τους ιμπεριαλιστές. Από τούδε και στο εξής ήταν απαραίτητο να αναμειχθούν στην εντεινόμενη οικοδόμηση στη ΓΛΔ. Δεν μπορούσαν να ανεχτούν ένα σοσιαλιστικό κράτος. Προς αυτό αξιοποίησαν το Δυτικό Βερολίνο.
Μέσω της στρατολόγησης πρακτόρων και προβοκατόρων, το RIAS, δηλ.το Ραδιοσταθμό του Αμερικάνικου τομέα, συκοφαντικές εκστρατείες και ψέμματα, δωροδοκίες και διαφθορά, προσπάθησαν να προσελκύσουν και να επηρεάσουν τους ανατολικοβερολινέζους από το Δυτικό Βερολίνο. Μόλις οι διάφορες υπηρεσίες κατασκοπίας και οργανώσεις πρακτόρων από τη Βόννη κέρδιζαν ανατολικοβερολινέζους, τους έστελναν από το Ανατολικό Βερολίνο σε άλλες περιοχές της ΓΛΔ, στο Μεκλεμβούργο, τη Σαξονία κλπ, αφού δεν χρειάζονταν ταξιδιωτική άδεια. Εκεί προέβαιναν σε υπονομευτικές ενέργειες εναντίον της ΓΛΔ και της σοσιαλιστικής της οικοδόμησης. Όμως υπήρχαν επίσης άλλες δυσκολίες. Υπήρχε το πρόβλημα της επονομαζόμενης πλαστής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το δυτικό νόμισμα αναταλλασόταν 1 προς 5, 1 προς 6, 1 προς 7 και ενίοτε 1 προς 8 έναντι του ανατολικού νομίσματος. Λίγοι ανατολικοβερολινέζοι εργάζονταν νόμιμα στο Δυτικό Βερολίνο και έπαιρναν τμήμα του μισθού τους σε ανατολικά Μάρκα και ένα άλλο τμήμα σε δυτικά Μάρκα. Το δυτικό μάρκο ανταλλασσόταν με προνομιακή ισοτιμία και στο Ανατολικό Βερολίνο θα μπορούσε κανείς να ζήσει καλά με αυτό. Οι μαθητείες ήταν ακόμα σπάνιες στο Ανατολικό Βερολίνο, όπως και στο Δυτικό Βερολίνο. Ωστόσο, προτιμούσαν να απασχολούν ανατολικοβερολινέζους νεαρούς και νεαρές ως μαθητευόμενους στο Δυτικό Βερολίνο. Άλλοι ανατολικοβερολινέζοι διανυκτέρευαν τα σαββατοκύριακα στο Δυτικό Βερολίνο. Επρόκειτο κυρίως για εξειδικευμένους εργάτες, που χρειάζονταν εκεί. Επίσης, πολλοί δυτικοβερολινέζοι μετέτρεπαν τα χρήματά τους σε ανατολικό νόμισμα, πήγαιναν στο Ανατολικό Βερολίνο και αγόραζαν ό,τι μπορούσε να αγοραστεί χωρίς δελτίο. Πολλές οικογένειες στο Ανατολικό Βερολίνο, ειδικά στα περίχωρα, είχαν κότες και άλλα μικρά ζώα.
Αυγά και συχνά λαγοί πωλούνταν στις δυτικοβερολινέζικες αγορές για δυτικό χρήμα: αυτό έπειτα μετατρεπόταν και επέστρεφε στο Ανατολικό Βερολίνο. Και όχι μόνο αυτό. Το φθινόπωρο του 1952, για παράδειγμα, στην Περιφέρεια Κίπενικ, ένα εκατόβαρο κρέατος και λουκάνικων κατασχέθηκαν από κάποιες ανατολικοβερολινέζικες οικογένειες, που είχαν έρθει από αγροκτήματα του Μεκλεμβούργου για να τα πουλήσουν στο Δυτικό Βερολίνο. Κι αυτό ήταν μόνο ένα παράδειγμα.
Το Δυτικό Βερολίνο ήταν μια βιτρίνα της Δύσης. Πολλά αγαθά πωλούνταν εκεί φθηνότερα από όσο στην υπόλοιπη Δυτική Γερμανία. Η διαφορά στην τιμή πληρωνόταν από τους δυτικογερμανούς εργαζόμενους μέσω της φορολογίας. Προκειμένου να κρατάνε δυτικό χρήμα, κάποια εγκληματικά στοιχεία προχώρησαν τόσο, ώστε έκλεψαν χαλκό και άλλα πολύτιμα μέταλλα από δημόσια ιδρύματα στ ανατολικό Βερολίνο και τα πούλησαν στο Δυτικό Βερολίνο. Από το 1951 και μετά οι ενέργειες σαμποτάζ και η κλοπή στις VEB αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό
Πράκτορες και προβοκάτορες
Αυτή η μαύρη αγορά οδήγησε σε μεγάλη αποδυνάμωση της οικονομίας στο Ανατολικό Βερολίνο και όλη τη ΓΛΔ. Υπήρχαν επίσης οι οργανωμένες συκοφαντικές εκστρατείες με τις εκπομπές του RIAS, τα φυλλάδια και τα τρικάκια ζύμωσης που μαζικά διανέμονταν από την αμερικάνικη CIA και άλλες οργανώσεις πρακτόρων που καλούσαν σε σαμποτάζ εναντίον της οικονομίας της ΓΛΔ, σε ανατροπή της κυβέρνησης και η εκστρατεία αντικομμουνιστικών διαδόσεων. Ο Άξελ Σπρίνγκερ υπήρχε ήδη, αν και στην αρχή δεν ήταν ένας εκδοτικός οίκος με τη συνήθη έννοια του όρου. Η ισχυρή του θέση σε εφημερίδες και περιοδικά του είχε ανατεθεί από την αστική τάξη: Ζύμωση, ψέματα, συκοφαντίες εναντίον του κομμουνισμού, βίαιες, πρωτόγονες και ασυγκράτητες.
Η προσωπική και άμεση στρατολόγηση πρακτόρων και προβοκατόρων επίσης έπαιζαν ένα μεγάλο ρόλο. Αυτή η στρατολόγηση κατευθυνόταν ιδιαίτερα στη νεολαία. Σε ανατολικοβερολινέζικους αίθουσες διασκέδασης και εστιατόρια υπήρχαν πολλοί δυτικοβερολινέζοι πράκτορες. Έδιναν δωρεάν εισιτήρια για κινηματογράφους στο Δυτικό Βερολίνο ή σε άλλες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις στο Δυτικό Βερολίνο. Πολλοί νέοι, που ήταν ακόμα μαθητευόμενοι και δεν είχαν ακόμα πολλά λεφτά, δεν απέρριπταν τέτοιες προσφορές. Φυσικά, δεν γίνονταν όλοι πράκτορες ή κατάσκοποι, αλλά αυτός ήταν ένας εύκολος τρόπος να βρει κανείς επιδεκτικούς ανθρώπους και να κάνει τους άλλους ανασφαλείς.
Άλλη μια ουσιαστική μέθοδος στρατολόγησης πρακτόρων ήταν η αμερικάνικη «Βοήθεια σε Τρόφιμα». Αυτά ήταν τα λεγόμενα πακέτα φροντίδας. Οι ανατολικοβερολινέζοι λάμβαναν ταχυδρομικά ή στο γραμματοκιβώτιό τους μια ανακοίνωση να πάνε σε μια διεύθυνση συγκεκριμένη στο Δυτικό Βερολίνο για να πάρει το πακέτο βοήθειας. Οι περισσότεροι το έκαναν για αγαθά πολυτελείας όπως καφέ ή σοκολάτα που δεν μπορούσαν να αγοραστούν τότε στη ΓΛΔ εξαιτίας της γενικευμένης έλλειψης τροφίμων. Και κάποιος δεν χρειαζόταν να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι για αυτό. Με ένα εισιτήριο 20 πφένιχ και μετά από λίγους σταθμούς στο Δυτικό Βερολίνο, κάποιος θα μπορούσε να πάρει ένα πακέτο φαγητών, που περιελάμβανε καφέ, σοκολάτα και βέβαια τσιγάρα. Αυτά άξιζαν τον κόπο. Μόνο λίγοι διείδαν ότι αυτή ήταν μια μέθοδος στρατολόγησης πρακτόρων. Και φυσικά κάποιος θα μπορούσε να επιλέξει τους πιο εκμεταλλεύσιμους.
Η αμερικάνικη CIA επίσης χρησιμοποίησε αυτά τα πακέτα βοήθειας για να διαμορφώσει απόψεις ενάντια στην κυβέρνηση της ΓΛΔ. Έτσι, για παράδειγμα, ήλπιζε ότι οι νέοι που λάμβαναν τα πακέτα φροντίδας δεν θα συμμετείχαν στη συγκέντρωση τη βδομάδα μετά την Πεντηκοστή (Whitsuntide) το 1960. Στις 27 Μάη του 1960, το επίσημο έντυπο της Αμερικανικής Στρατιωτικής Διοίκησης στο Δυτικό Βερολίνο, η Neue Zeitung, δημοσίευσε την ακόλουθη ανακοίνωση: «Νέα Υόρκη (DPA). Ζητείται από όλους τους αμερικάνους να ξοδέψουν συνολικά 100.000 δολάρια ώστε η οργάνωση βοήθειας του Δήμαρχου του Βερολίνου καθηγητή Έρνστ Ρώυτερ, να μπορεί να επιτύχει πριν από τη συγκέντρωση της Ελεύθερης Γερμανικής Νεολαίας κατά το Whitsuntide.»
Για την ανακοπή της ανοικοδόμησης της ΓΛΔ και την παρεμπόδιση των VEB να υλοποιήσουν το πλάνο τους, οι πράκτορες χρησιμοποίησαν όλες τις δυνατές μεθόδους, καταστροφή μηχανημάτων και μετασχηματιστών, καταγραφή των διευθύνσεων των ανώτερων λειτουργών, σύνταξη εκθέσεων για συνδιασκέψεις, βιομηχανική κατασκοπία, καταγραφή των δυνατοτήτων και του οπλισμού των σοβιετικών στρατευμάτων και της Λαϊκής Αστυνομίας στους στρατώνες τους, εξόντωση ζωντανών με μόλυνση με επιδημίες, αποστολή απειλητικών επιστολών και προειδοποιήσεων σε πολίτες της ΓΛΔ, διανομή συκοφαντικών μπροσούρων και προκηρύξεων, κυκλοφορία πλαστών δελτίων διατροφής και αερίου, καταστροφή συγκοινωνιακών δικτύων, ανατίναξη γεφυρών, αχρήστευση σιδηροδρομικών γραμμών, σαμποτάζ στην παραγωγή, αποδιοργάνωση οικονομικών σχεδίων, χρησιμοποίηση ψεύτικων επιστολόχαρτων, ειδικά από υπουργεία και ιδρύματα, και πάντοτε και πρωτίστως μεταφορά κόσμου στη Δυτική Γερμανία: φυσικά κυρίως εξειδικευμένους εργάτες και μέλη της τεχνικής διανόησης. Πέραν των μεγάλων απολαβών για τη δουλειά τους, οι πράκτορες έπαιρναν μπόνους για κάθε άτομο που στρατολογούσαν. Για έναν επιστήμονα, μηχανικό ή εξειδικευμένο εργάτη, για παράδειγμα, αυτό το ποσό ήταν 100 γερμανικά μάρκα.
Όλοι αυτοί οι πράκτορες λάμβαναν εντολές από τις δυτικοβερολινέζικες οργανώσεις. Υπήρχαν πάνω από 80 τέτοιες οργανώσεις στο Δυτικό Βερολίνο. Θυμάμαι την πιο ενεργή, την πιο βάρβαρη και πιθανώς τη μεγαλύτερη, τη Μαχόμενη Ομάδα Εναντίον της Απανθρωπιάς (Kampfrgruppe gegen Unmenschlichkleit-KgU), η οποία δημιουργήθηκε από τις υπηρεσίες κατασκοπίας των ΗΠΑ. Μεταξύ των διάφορων εγκλημάτων της KgU που αποκαλύφτηκαν σε δίκες, αναφέρω μερικές:
-Αρκετές επιθέσεις στη σιδηροδρομική γραμμή Μαγδεμβούργο-Ντεσάου. Πολλοί άνθρωποι είχαν τραυματιστεί σε αυτές τις επιθέσεις.
-Σχέδια για την ανατίναξη της μεγαλύτερης υδραυλικής πρέσας στη ΓΛΔ, στο εργοστάσιο Ερνστ Τάελμαν στο Μαγδεμβούργο.
Σχέδια για την ανατίναξη της κύριας τουρμπίνας και της μεγαλύτερης καπνοδόχου στο εργοστάσιο φιλμ Wolf.
-Πολλές μηχανές φορτηγών είχαν καταστραφεί με οξύ στο κρατικό (VEB) βιομηχανικό σύμπλεγμα «Ότο Γκρότεβολ» στο Μπίλεν.
-Η γέφυρα στην εθνική οδό κοντά στο Φινοβφιρτ πάνω από το κανάλι για μεγάλα πλοία πυρπολήθηκε με φιαλίδια φωσφόρου, ενώ υπήρχαν σχέδια για την ανατίναξη του υδροφράχτη Πάρετζερ στο Κανάλι Ναουενερ.
-Σχέδια για την ανατίναξη του ναυπηγείου Ανγκερμίντε και ενός πύργου υψηλής τάσης στο δρόμο για το Γκίστροφ.
-Ανατίναξη με ωρολογιακή βόμβα ενός περίπτερου έκθεσης στη Δρέσδη.
-Η υπονομευτική ομάδα Admiral είχε το καθήκον της πυρπόλησης του δάσους στο Ερζγκεμπίργκε (σ.αρχ.μετ: βουνά στα σύνορα με την Τσεχοσλοβακία) με φώσφορο, βενζίνη και υγρό άζωτο.
Σχέδια για την καταστροφή των ιμάντων μετάδοσης και των μηχανών στο VEB Φέιντουχ στο Φινστρεβάλντε με τη χρήση τεσσάρων μπουκαλιών οξέος.
Τόμοι θα μπορούσαν να συνταχθούν με περιγραφές όλων των συνομοσιών εναντίον της ΦΛΔ από το Δυτικό Βερολίνο. Πόσο μεγάλη μόνο η αμερικάνικη «επένδυση» ήταν σε αυτή την αιματηρή επιχείρηση, περιγράφτηκε από την εφημερίδα Rheinische Poet την 1η Σεπτέμβρη 1961: «Στον προϋπολογισμό της ξένης βοήθειας (σ.εκδ: δηλαδή, των ΗΠΑ), υπάρχει ένα προσεκτικά καλυμμένο κονδύλιο, ενός ποσού εκατομμυρίων δολαρίων, που διατίθεται για αντικομμουνιστικές ενέργειες στην Ευρώπη. Οι λεπτομέρειες είναι ένα καλά φυλαγμένο μυστικό».
Βάσει όλων αυτών των γεγονότων κάποιος θα μπορούσε να κάνει μια υποθετική ερώτηση. Δεν θα ήταν καλύτερο να χτιστεί το τοίχος το 1950 και να το ρίξει το 1960; Από την άλλη, αν είχε χτιστεί το 1950, αυτό θα είχε υποσκάψει τις ως τότε υπάρχουσες προσπάθειες για επανένωση.
Δυσαρέσκεια στις τάξεις των εργατών
Η προετοιμασία για την Ημέρα Χ από τη Δύση η οποία χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ήταν η μία πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά ήταν πως οι εργάτες δεν ήταν ικανοποιημένοι με τις συνθήκες στις επιχειρήσεις ους, στα συνδικάτα, το κράτος και την οικονομία, τις σχέσεις με τους κρατικούς και κομματικούς λειτουργούς, και πολλά άλλα αρνητικά φαινόμενα, τα οποία εντάθηκαν με την έναρξη του Πενταετούς Πλάνου.
Με το Πενταετές Πλάνο, το οποίο συντάχθηκε το 1950 και έγινε νόμος από τη Λαϊκή Συνέλευση το 1951, όπως το βλέπω τώρα, υιοθετήθηκαν μακρόπνοα μέτρα που δεν κατανοήθηκαν από πολλούς εργάτες και αυτό οδήγησε σε αύξηση της μετανάστευσης από τη ΓΛΔ. Εγώ η ίδια ήμουν φυσικά ενθουσιασμένη. Όμως τι είχα για εμπειρία ζωής; Είχα γεννηθεί το 1935. Στα 16, τα 17 ή τα 18, τα έβρισκα όλα τέλεια και σωστά.
Το Πενταετές Πλάνο προέβλεπε ότι το 1955 η βιομηχανική παραγωγή θα έφτανε το 190% της παραγωγής του 1950. Αυτό ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα. Θα προϋπέθετε μια τεράστια αύξηση στην παραγωγικότητα της εργασίας σε κάθε επιχείρηση. Για την επίτευξή του πολλές μέθοδοι αποφασίστηκαν:
-Αλλαγή νορμών εργασίας. Αυτό σήμαινε πως δεν θα ίσχυαν οι παλιότερες νόρμες που βασίζονταν σε στατιστικές και πως θα υιοθετούνταν νόρμες βασισμένες στην τεχνική (σημ.αρχ.μετ: βασισμένες σε επιστημονική ανάλυση της παραγωγικής διαδικασίας).
-Εισαγωγή νέων μεθόδων εργασίας.
-Ένα έντονο κίνημα ακτιβιστών.
-Μαζική άμιλλα
-Σύστημα μπόνους
-Εκστρατεία εξοικονόμησης όλων των ειδών των υλικών
-Μείωση του κόστους παραγωγής.
Πολλοί εργάτες αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό αυτά τα μέτρα. Τα μέλη της ΕΓΝ και του Κόμματος συναντούσαν δυσκολίες στην εξήγηση αυτών των συμπερασμάτων και αποφάσεων. Κατά τη διάρκεια αυτών των καμπανιών ή κατά την εξήγηση σημαντικών αποφάσεων, τα μέλη της ΕΓΝ και του Κόμματος συχνά προσωρινά απαλλάσσονταν από την κανονική τους εργασία. Αυτές οι απαλλαγές, όπως ήταν ευνόητο, δεν εκλαμβάνονταν θετικά από τους συναδέλφους τους, καθώς οι τελευταίοι έπρεπε να καλύψουν το κενό των πρώτων.
Εκείνη την περίοδο δούλευα στο TRO (Εργοστάσιο μετασχηματιστών Καρλ Λίμπκνεχτ) και έπρεπε να διεξάγω ζύμωση στο εργαστήριο κατάρτισης μαθητευόμενων, αλλά και σε άλλα τμήματα. Ακόμα θυμάμαι ξεκάθαρα κάποιες συζητήσεις που αποδείκνυαν τη δυσαρέσκεια των εργατών αλλά και πολλών κομματικών συντρόφων:
Η μισή καφετέρια στο TRO ήταν «κλεισμένη» για τους υπαλλήλους και η άλλη μισή για τους εργάτες της παραγωγής. Τα τραπέζια για τους υπαλλήλους είχαν λευκά τραπεζομάντηλα: αυτά για τους εργάτες ήταν γυμνά, λόγω του γεγονότων ότι οι εργάτες είχαν συχνά βρώμικα χέρια και ρούχα. Οι εργάτες παραπονέθηκαν για αυτό. Οι διαμαρτυρίες τους είχαν επιτυχία. Όλα τα τραπέζια είχαν λευκά τραπεζομάντηλα με ένα τζάμι από πάνω τους. Με αυτό τον τρόπο επιλύθηκε το πρόβλημα της βρωμιάς και δεν υπήρχε πλέον καμμία διαφορά, καθένας μπορούσε να κάτσει όπου ήθελε.
Κατά τη διάρκεια του Πενταετούς Πλάνου, ο Βάλτερ Ούλμπριχτ ξαφνικά ζήτησε τη «δημιουργία ειδικής τραπεζαρίας» για τη διανόηση. Πολλά μέλη του Ελεύθερου Γερμανικού Συνδικάτου αλλά και του ΕΣΚΓ δεν κατανοούσαν πλέον τίποτα, γιατί θα έπρεπε να υπάρχουν όχι μόνο ειδικές καφετέριες για τη διανόηση αλλά μια λίστα προνομίων για αυτή. Φυσικά δεν υπήρχαν διαμαρτυρίες για την παροχή δωρεάν επιστημονικών περιοδικών, εργαστηρίων έρευνας και ανάπτυξης κλπ, αλλά υπήρχαν ξεκάθαρα παράπονα για τα υλικά προνόμια που πλέον η διανόηση θα είχε: ξεχωριστές συμβάσεις εργασίας, καλύτερα σπίτια, κονδύλια για μπόνους, χώρους διακοπών, καταστήματα καταναλωτικών αγαθών όπου η διανόηση θα μπορούσε να αγοράσει τρόφιμα χωρίς δελτίο και πολλά άλλα.
Ήταν ολοφάνερο ότι τα μέλη του κόμματος και των συνδικάτων δεν μπορούσαν να το καταλάβουν αυτό. Σε απάντηση για αυτή την «έλλειψη κατανόησης» ήρθε η οδηγία: «σε όλα τα τμήματα μιας επιχείρησης, στα VEB και σε άλλες παρόμοιες επιχειρήσεις,
σε όλα τα κρατικά, οικονομικά και διοικητικά ιδρύματα, το ζήτημα της σχέσης της εργατικής τάξης με τη διανόηση πρέπει ανοιχτά να συζητηθεί και μια ανοιχτή πάλη πρέπει να διεξαχθεί εναντίον της εσφαλμένης διευθέτησης αυτής της σχέσης από συντρόφους ή από μέλη συνδικάτων. Τι ήταν πραγματικά λάθος; Ήταν λάθος το ότι, σε μια VEB, όλο το τμήμα έρευνας και ανάπτυξης αποκλειόταν από την καταβολή μπόνους της επιχείρησης, με αιτιολόγηση το γεγονός ότι το τμήμα αυτό δεν είναι ένα παραγωγικό τμήμα. Ήταν λάθος το ότι μηχανικοί και επιστήμονες χαρακτηρίζονταν ως «αντιδραστικοί» μόνο και μόνο επειδή οι περισσότεροι εξ αυτών είχαν μικροαστική καταγωγή. Και μαζί με αυτό, στο TRO δύο μηχανικοί απολύθηκαν γιατί, παρότι γινόταν παραδεκτό ότι ήταν «ικανοί, εξειδικευμένοι εργάτες, ήταν ιδεολογικά καθυστερημένοι».
Αυτά τα σεχταριστικά λάθη, που σίγουρα δεν ήταν μεμονωμένα, δεν δικαιολογούσαν την παραχώρηση ειδικών προνομίων στη διανόηση, ούτε τα επιχειρήματα ότι θα έπρεπε να ενθουσιαστεί η διανόηση για το Πενταετές Πλάνο και να την κρατήσουμε μαζί μας με αυτά τα προνόμια. Η τίμια κριτική και αυτοκριτική, η συντροφική συνεργασία, η πληρωμή ανάλογα με τα επιτεύγματα, όλα αυτά θα ήταν η λύση. Τότε η κινητοποίηση των εργατών θα έφερνε μεγαλύτερες επιτυχίες.
Τα προνόμια δεν προορίζονταν μόνο για την τεχνική διανόηση. Ανώτεροι κομματικοί λειτουργοί, ακαδημαϊκοί και επιστήμονες, πρωτίστως συγγραφείς, καλλιτέχνες και άλλοι άνθρωποι του πολιτισμού επίσης έγιναν δέκτες αυτών των προνομίων. Για παράδειγμα, ένας συντάκτης πριν τις 17 Ιούνη λάμβανε μισθό 800 μάρκα το μήνα, ενώ ένας εργάτης, χωρίς τα μπόνους και τις απολαβές με το κομμάτι, έπαιρνε σπίτι 150 μάρκα το μήνα. Ακόμα και με τα μπόνους και την υπερεκπληρωση των νορμών εργασίας, θα κέρδισε το πολύ 180 ως 200 μάρκα το μήνα. Οι συγγραφείς επίσης έπαιρναν ειδική βοήθεια. Εκείνη την περίοδο, ένας φοιτητής φιλολογίας έπαιρνε 800 μάρκα το μήνα. Πέραν των υψηλότερων μισθών, οι άνθρωποι του πνεύματος λάμβαναν ειδικές αμοιβές για δημόσιες αναγνώσεις, ακόμα και για τα φτηνότερα σκουπίδια, όπως μυθιστορήματα με ντετέκτιβ, τα οποία έπρεπε οι εργάτες να ακούν στις βραδιές ανάγνωσης. Δεν ήταν να εκπλήσσεται, λοιπόν, κανείς που όλο και περισσότεροι εργάτες έστρεφαν την πλάτη τους στη ΓΛΔ.
Το καλοκαίρι του 1952, υπήρχαν επίσης συζητήσεις εντός του κόμματος και των συνδικάτων για το ρόλο των συνδικάτων, μετά τις οποίες κανείς δεν γνώριζε πλέον τι είναι σωστό και τι λάθος. Σε μια κεντρική συνδιάσκεψη ενός συνδικάτου, η ηγεσία του συνδικάτου στο εργοστάσιο επιπλήχτηκε γιατί ανακατευόταν υπερβολικά στις δουλειές του διευθυντή του εργοστασίου. Οι διευθυντές εξαρτιώνταν σε όλες τους τις ενέργειες από τις υπογραφές των ηγετών του εργοστασιακού συνδικάτου.
Αυτή η συνεχής εμπλοκή έπρεπε να σταματήσει. Ο ρόλος της διοίκησης του εργοστασίου είχε αλλάξει. Στη νέα περίοδο τα καθήκοντα της διοίκησης και του συνδικάτου του εργοστασίου δεν έπρεπε να αλληλεπικαλύπτονται. Δεν λεγόταν τι ήταν αυτή η νέα περίοδος. Η ηγεσία του συνδικάτου στο εργοστάσιο καλούνταν να σταματήσει να ανακατεύεται τόσο συχνά στα της διοίκησης.
Τα στελέχη του συνδικάτου στο TRO θεώρησαν πως αυτό προκαλεί σύγχυση. Τι ήταν σωστό πλέον; Προηγουμένως, υπήρχε το σύστημα του εργοστασιακού συμβουλίου. Αυτό είχε καταργηθεί μεταξύ 1948-1950, γιατί παράλληλα με αυτά τα συμβούλια υπήρχε η ηγεσία του συνδικάτου μέσα στο εργοστάσιο και ήταν αυτή, σε ένα σοσιαλιστικό κράτους, που θα έπρεπε να εμπλακεί στις αποφάσεις και τα μέτρα της διοίκησης του εργοστασίου, στα σχέδια για το εργοστάσιο, για τον εργάτη, για τον κόσμο της εργασίας. Κανένας δεν ήξερε πλέον πώς να χειρίζεται τα ζητήματα, καθώς κανένας δεν ήξερε ποια γραμμή θα υιοθετείτο αργότερα.
Θα ήταν σίγουρα ενδιαφέρον, αν αυτές οι αποφάσεις και τα μέτρα αναφορικά με τις εξουσίες των συνδικάτων και της διοίκησης του εργοστασίου αναλύονταν σήμερα.
Επίσης, υπήρχε το ζήτημα του ενδυναμωμένου ακτιβιστικού κινήματος. Το κύριο καθήκον των συνδικάτων υποτίθεται πως ήταν συνειδητά να προωθείται το κίνημα Χένεκε και έτσι να αυξηθεί η παραγωγικότητα της εργασίας σημαντικά. Για αυτό, διοργανώθηκε μια σύσκεψη ακτιβιστών του κινήματος Χένεκε. Αλλά πολλοί εργάτες δεν είχαν πολλά καλά λόγια να πουν για το Χένεκε, και ήταν δύσκολο για τα συνδικάτα ακόμα και να συζητήσουν για τις Ημέρες Χένεκε με τους εργάτες, πολλώ δε μάλλον να διεξάγουν τέτοιες. Ο Άντολφ Χένεκε ήταν ένας ακτιβιστής, ανθρακωρύχος, που στις 13 Οκτώβρη 1948, πέτυχε 387% της ημερήσιας νόρμας, 30 τόνους άνθρακα. Το 1949 στον Άντολφ Χένεκε απονεμήθηκε ένα πανεθνικό βραβείο (το οποίο περιελάμβανε χρηματική αμοιβή). Έγινε μέλος της ΚΕ του ΕΣΚΓ και της Λαϊκής Συνέλευσης της ΓΛΔ, ήρωας της εργασίας και τιμημένος ανθρακωρύχος.
Ο Άντολφ Χένεκε συχνά συγκρινόταν με το Σταχάνοφ, έναν ανθρακωρύχο στο Ντόνετζ, στην ΕΣΣΔ, που το 1935 εξόρυξε 102 τόνους άνθρακα σε μια μέρα. Αλλά υπήρχε μια μεγάλη διαφορά μεταξύ Χένεκε και Σταχάνοφ, για την οποία όταν μιλούσε κανείς για τον πρώτο δεν την επεσήμαινε: Ο Αλεξέι Σταχάνοφ έβγαλε τους 102 τόνους σε μια βάρδια χάρη στην καλύτερη οργάνωση της εργασίας και την τεχνική. Ο Άντολφ Χένεκε πέτυχε, κάτι το αναμφισβήτητο, χάρη στη φυσική του δύναμη μόνο. Αυτό το επίτευγμα χρησιμοποιήθηκε ως ευκαιρία για την έναρξη του ακτιβίστικου κινήματος Χένεκε. Το συνεχές «κούρδισμα» για τις συνεχείς διεξαφωγές ημερών Χένεκε, έδινε στα νεύρα στους εργάτες. Αργότερα, κάποιος μόλις άκουγε για τον Άντολφ Χένεκε, όταν πήγε σε μια φιλική ξένη χώρα, γιατί είχε ήδη γίνει επικεφαλής τμήματος στο Υπουργείο Άνθρακα και Ενέργειας.
Στο ΤRO είδα επίσης αισχροκέρδεια και διαφθορά για πρώτη φορά. Στη ΓΛΔ εκείνη την εποχή υπήρχαν λίγα υφαντουργικά προϊόντα και δερμάτινα να αγοράσει κανείς. Μια ημέρα, μια μεγάλη παραλαβή παπουτσιών για τους εργάτες ήρθε από την Τσεχοσλοβακία. Υπήρχε μεγάλη μυστικότητα για τα παπούτσια. Πρώτα ήρθαν οι σύζυγοι των διευθυντικών στελεχών, παρότι δεν είχαν κανένα δικαίωμα σε αυτά τα παπούτσια, αφού δεν εργάζονταν σε αυτό το εργοστάσιο. Έπειτα, πήραν οι γραμματείες. Ένα τμήμα πήγε στον κομματικό γραμματέα και ένα άλλο τμήμα πήγε στο γραφείο του συνδικάτου του εργοστασίου. Ό,τι απέμεινε πήγε στους εργάτες. Αυτό το είδος διανομής προκάλεσε δυσφορία, αλλά κανένας δεν την εξέφρασε ρητά.
Στα τέλη του καλοκαιριού του 1952, ξεκίνησε μια καμπάνια για την ενδυνάμωση της Λαϊκής Αστυνομίας, η οποία ήταν ακόμα πολύ αδύναμη. Για πολλά κομματικά μέλη ήταν προφανές πως θα έπρεπε να συμμετέχουν. Επομένως, συμμετείχα κι εγώ στη Λαϊκή Αστυνομία. Μου ανατέθηκε η περιοχή του Βερολίνου Oberschöneweide. Εκεί, συνάντησα ξανά παράξενες πρακτικές. Οι άνθρωποι που πήγαν στη Δύση το 1952, σε αντίθεση με τις μετέπειτα μαζικές μεταναστεύσεις, κυρίως μικροαστικής καταγωγής: γιατροί, τεχνίτες, μεγάλοι γαιοκτήμονες, τεχνοκράτες. Ήταν η Λαϊκή Αστυνομία που πρώτη ανακάλυπτε ποιος εγκατέλειψε το σπίτι του, το χώρο εργασίας του, τις δημόσιες πρακτικές του κλπ. Συχνά, η αστυνομία ενημερωνόταν από τον ίδιο το λαό: κάποιοι ενίοτε έστελναν οι ίδιοι μια επιστολή, αφότου είχαν εγκαταλείψει το σπίτι τους κλπ. Σε πολλά από τα σπίτια έμεναν πίσω διάφορα αντικείμενα, κάποιοι τα έσπαγαν όλα πριν φύγουν ή έκαναν με κάποιο τρόπο ακατοίκητα τα σπίτια. Αυτές οι κατοικίες έπειτα σφραγίζονταν από τη Λαϊκή Αστυνομία, μέχρι επισήμως να διευθετηθούν τα πράγματα. Τότε, συχνά συνέβαινε, οι περιφερειακές αρχές, η ABV (η αστυνομία που περιπολούσε τους δρόμους και είχε αναλάβει μια συγκεκριμένη περιοχή), σε συνεννόηση με τον υπεύθυνο της περιοχής, να παίρνουν μέρος της επίπλωσης. Είχαν λόγο στην απόφαση ποιος θα ζήσει σε αυτά τα σπίτια, που συχνά ήταν βίλες. Φυσικά, ανέμεναν το κατιτίς, σε αντάλλαγμα. Ακόμα κι όταν τέτοιες υποθέσεις συχνά τιμωρούνταν και ο Τύπος τις ανέφερε, δεν υπήρχαν καμπάνιες εναντίον αυτών των φαινομένων, και ακόμα λιγότερο ο πληθυσμός, και ειδικότερα η εργατική τάξη, κινητοποιούταν εναντίον της διαφθοράς και του νεποτισμού.
Υπήρχαν εκατοντάδες τέτοια φαινόμενα: αλαζονεία των κομματικών στελεχών, καριερισμός και δουλοπρέπεια, yes-men, αυτοί που απλώς ακολουθούσαν εντολές, έπαρση και κάλυψη λαθών. Αν σοβαρά λάθη κομματικών στελεχών πραγματικά δεν μπορούσαν να κρυφτούν, αυτά στέλνονταν απλώς σε κομματικές σχολές ή σε άλλες θέσεις. Πάντοτε ωθούνταν σε ανώτερες θέσεις. Όλα αυτά προκάλεσαν σοβαρή ζημιά στην οικονομία. Μόνο σπάνια η γραφειοκρατία και η κακοδιαχείριση ερχόταν στο φως, όπως στην ακόλουθη περίπτωση: στη VEB Lowa στο Görlitz, υπήρχε μεγάλη αγανάκτηση στους εργάτες, γιατί το πλάνο είχε αλλάξει 18 φορές. Ή στην περιφερειακή διοίκηση του Βρανδεμβούργου είχαν σταλεί 2.959 εγκύκλιοι σε 14 μήνες, δηλαδή 8,5 εγκύκλιοι την ημέρα. Ποιος θα μπορούσε να τις διαβάσει και να δράσει βάσει αυτών;
Όλα αυτά δεν περνούσαν απαρατήρητα από τους εργάτες. Αλλά δεν γνώριζαν πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν την κατάσταση. Πολλοί άνθρωποι πίστευαν πως αυτά ήταν οι αρχικές δυσκολίες κατά τη φάση της ανασυγκρότησης. Ότι αυτά δεν ήταν δυσκολίες της αρχής, αλλά θεμελιώδη ζητήματα, οι περισσότεροι εργάτες το κατάλαβαν λίγο πριν τις 17 Ιούνη, όταν η κυβέρνηση της ΓΛΔ, με έναν διοικητικό τρόπο, χωρίς να ρωτήσει τους εργάτες με μια καμπάνια που θα είχε προηγηθεί, ανάγκασε τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τις νόρμες εργασίας κατά 10%. Αυτό το λάθος το εκμεταλλεύτηκαν αμέσως οι οργανώσεις πρακτόρων προκειμένου να ξεκινήσουν την προβοκάτσιά τους την Ημέρα Χ την οποία προετοίμαζαν επί πολύ καιρό.
Ημέρα Χ
Εκείνη την εποχή, εργαζόμουν στο Εργοστάσιο Καλωδίων Oberspree (KWO), επίσης στο Oberschöneweide του Βερολίνου. Έπρεπε να αφήσω τη Λαϊκή Αστυνομία, καθώς ο πατέρας μου, όπως πολλοί άλλοι είχαν μεταναστεύσει από τη ΓΛΔ και κάποιος δεν θα μπορούσε να εργάζεται στη Λαϊκή Αστυνομία αν συγγενείς του είχαν «αναχωρήσει από τη Δημοκρατία». Ο πατέρας μου, εργάτης στο ΤRO, δεν ήταν ποτέ αντικομμουνιστής, αλλά επίσης δεν ήταν υποστηρικτής της ΓΛΔ. Επίσης δεν ήταν αντίθετος με το γεγονός ότι εγώ εργαζόμουν ενεργά και με ενθουσιασμό για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Αλλά ανοιχτά επέκρινε τις υπερβάσεις, και πράγματα που δεν του άρεσαν. Είχε συλληφθεί και αφεθεί ελεύθερος λόγω ενός σοβαρού τραυματισμού του στον πόλεμο. Βδομάδα τη βδομάδα διατασσόταν να παρουσιαστεί στο τμήμα για ανακρίσεις. Έβγαλε τα συμπεράσματά του και μετακόμισε στο Δυτικό Βερολίνο.
Στο KWO, ήμουν στη μπριγάδα Τάελμαν. Εργαζόμασταν στα μηχανήματα ψεκασμού, που παρήγαγαν μονωτικό υλικό μέσω του οποίου το καλώδιο έμπαινε για να φτιάξει το καλώδιο, το οποίο έπειτα τυλιγόταν. Πέντε από εμάς δούλευαν στην μπριγάδα, τρεις σε μηχανές, ένας έφερνε τα υλικά και ο αρχηγός της μπριγάδας που ήλεγχε το τελικό προϊόν. Δουλεύαμε σε δύο βάρδιες. Η μπριγάδα μας πάντοτε παρήγε 20-30% πάνω από τη νόρμα, ενώ κάποιες μέρες, όταν το υλικό ήταν καλό και δεν είχαμε σπατάλη, ακόμα και 70-80%. Προκειμένου να πάρουμε καλό μπόνους, κάποιες φορές δουλεύαμε μαζί για 1,5 ώρα παραπάνω στην απογευματινή βάρδια.
Η μπριγάδα μας φαινόταν πως είναι προοδευτική μπριγάδα, αφού από τους 5, οι δύο ήταν στο ΕΣΚΓ και ένας ήταν στην ΕΓΝ. Ωστόσο, όταν οι επιστάτες μίλησαν με τους υπεύθυνους της μπριγάδας για τη νέα αύξηση των νορμών εργασίας ήμασταν όλοι πολύ αναστατωμένοι.
Εντούτοις, από την Πρωτομαγιά εθελοντικά υπερεκπληρώναμε πάρα πολύ τις νόρμες. Αυτός ο αυθόρμητος ενθουσιασμός γρήγορα εξαφανίστηκε, γιατί μελετώντας το καλύτερα είδαμε ότι για την μπριγάδα μας δεν ήταν μεγάλο επίτευγμα. Αυτό που παρέμενε ήταν θυμός για τον τρόπο με τον οποίο ήρθε η απόφαση για την αύξηση της νόρμας: πιστεύαμε πως δεν ήταν σωστός. Η απόφαση είχε ληφθεί στα τέλη του Μάη για όλη τη βιομηχανία και είχε σχέση με τη «Νέα Πορεία». Η «Νέα Πορεία» προνοούσε μια βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του πληθυσμού. Η μπριγάδα μας στο KWO έμαθε για την απόφαση αύξησης των νορμών λίγες μέρες πριν από τις 17 Ιούνη. Φυσικά, προηγουμένως υπήρχαν φήμες, όμως τίποτε δεν ήταν επισήμως ανακοινωμένο. Αισθανθήκαμε πως αυτό ήταν παραπλανητικό, μυστικό και ανέντιμο. Και ήταν πράγματι. Αυτή η αύξηση στις νόρμες δεν έφερε κανένα ίχνος δικτατορίας της εργατικής τάξης. Οι εργάτες δεν είχαν ρωτηθεί και οι συστάσεις τους δεν είχαν ζητηθεί. Αυτό ήταν που έκανε κάποιους από τους εργάτες να αγανακτήσουν. Ακόμα και στους επιστάτες, τους υπεύθυνους των μπριγάδων και τα κομματικά μέλη, με τους οποίους η αύξηση της νόρμας είχε συζητηθεί ή αναμενόταν να την υποστηρίξουν, δεν άρεσε. Είχε, μάλιστα, ήδη οδηγήσει σε διαμαρτυρίες εδώ κι εκεί.
Δεν ήταν μόνο η αύξηση της προγραμματισμένης νόρμας που οδήγησε στην αύξηση της δυσαρέσκειας των εργατών: το βρήκαν εξοργιστικό όταν, ενώ περίμεναν να δουλεύουν περισσότερο για τα ίδια λεφτά, είδαν πως οι μισθοί της γραφειοκρατίας, της τεχνικής διανόησης, των στελεχών, των διευθυντών και των αστών ειδικών, όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά και αυξήθηκαν.
Όλα αυτά έκαναν εύκολο για τη CIA να καλέσει το λαό να βγει στο δρόμο την Ημέρα Χ, για την οποία περίμενε για καιρό. Η απόσυρση της αύξησης της νόρμας στις 16 Ιούνη ήρθε πολύ αργά.
Η μπριγάδα μας αποφάσισε να υλοποιήσει την αύξηση της νόρμας. Εκτός από τον εργαζόμενο που έφερνε τα υλικά, οι υπόλοιποι τέσσερις ήμασταν σύμφωνοι. Ωστόσο, τα κομματικά μέλη αναμένονταν να διαμαρτυρηθούν, στην ερχόμενη σύσκεψη με την κομματική ηγεσία, εναντίον του τρόπου με την οποία ελήφθη η απόφαση αυτή. Όμως ήταν πλέον πολύ αργά.
16 Ιούνη- Διαδηλώσεις στη Λεωφόρο Στάλιν
Στις 16 Ιούνη συζητιόταν στη μπριγάδα μας και σε όλο το τμήμα, ότι οι οικοδόμοι είχαν διαδηλώσει εναντίον της αύξησης της νόρμας στη Λεωφόρο Στάλιν. Αυτό δεν μας φαινόταν κοσμοϊστορικό γεγονός, καθώς δεν γινόταν λόγος για άλλες επιχειρήσεις που συμμετείχαν. Οι οικοδόμοι της Λεωφόρου Στάλιν ήταν αφελείς. Διάφορες ομάδες συχνά μαζεύονταν και διεξάγονταν συζητήσεις εκεί, και δεν ήταν ασύνηθες για αυτούς να προβοκαριστούν, γιατί ήταν επίσης εύκολο για διάφορα στοιχεία από το δυτικό Βερολίνο να μιλήσουν στους εργάτες σε ανοιχτά μέρη, όπου καθένας μπορούσε να πάει. Δεν το πήραμε το όλο γεγονός πολύ σοβαρά.
Μετά το διάλειμμα στην απογευματινή βάρδια- πρέπει να ήταν μεταξύ 6-7μμ.- τα πράγματα σοβάρεψαν. Όταν επιστρέψαμε για δουλειά από τη μικρή καφετέρια του τμήματός μας, ο υπεύθυνος της μπριγάδας βρήκε στο γραφείο του ένα χειρόγραφο σημείωμα με το σύνθημα «Κάτω οι νόρμες. Απεργία». Αργότερα, τον υποψιάστηκαν ότι ο ίδιος είχε βάλει το σημείωμα προκειμένου να αρχίσει συζήτηση. Ο υπεύθυνος μπριγάδας προσπάθησε να το συζητήσει μαζί μας, αλλά η συζήτηση δεν προχώρησε, καθώς εμείς ως μέλη του Κόμματος και της ΕΓΝ δεν ξέραμε τίποτα και θέλαμε πρώτα να μιλήσουμε στην κομματική ηγεσία.
Αργά το απόγευμα στη δεύτερη βάρδια αυτό ήταν δύσκολα εφικτό. Ο υπεύθυνος της μπριγάδας έδωσε το σημείωμα στον επιστάτη βάρδιας στο τμήμα. Αργότερα, λίγο πριν από τη λήξη της βάρδιας, κομματικά μέλη μπήκαν στο εργοστάσιο και έδωσαν οδηγίες όλα τα μέλη να έρθουν στο κομματικό γραφείο το επόμενο πρωί να αναφέρουν τι έγινε. Ωστόσο, ήδη κατά τη νύχτα, κομματικά μέλη και προοδευτικοί εργάτες κινητοποιήθηκαν για το σχηματισμό Εργατικής Άμυνας, όπως ονομάστηκε. Αυτό έλαβε χώρα, όπως έμαθα αργότερα, σε πολλές επιχειρήσεις.
Στις 17 Ιούνη πήγαμε στο κομματικό γραφείο. Το Κόμμα μας ενημέρωσε ότι έλαβαν χώρα διαδηλώσεις στο εσωτερικό της πόλης ενάντια στην αύξηση της νόρμας και ότι νωρίς το πρωί της 17ης Ιούνη είχαν συμβεί άλλες προκλήσεις, όπως, λεηλασία καταστημάτων τροφίμων (καταστήματα ΗΟ), καταστροφή κομματικών και συνδικαλιστικών γραφείων κλπ. Στο KWO, το ίδιο χειρόγραφο σημείωμα είχε βρεθεί σε διάφορα τμήματα, σε εργαστήρια και σε πίνακες ανακοινώσεων. Μεμονωμένοι προβοκάτορες είχαν μπει στο εργοστάσιο και καλούσαν τους εργάτες σε απεργία. Μερικοί εργάτες έφυγαν τότε από το εργοστάσιο και πήραν μέρος στη διακοπή της εργασίας. Μερικοί δεν ήρθαν να εργαστούν καθόλου, καθώς το RIAS συνεχώς έκανε εκκλήσεις εναντίον της ανατολικογερμανικής κυβέρνησης, καλώντας τους εργάτες να απεργήσουν και διαδίδοντας ψεύτικες φήμες. Αυτό οδήγησε κάποιους εργάτες να φοβηθούν και να μείνουν στα σπίτια τους με τις οικογένειές τους. Σε πολλά τμήματα, ωστόσο, όλοι ήρθαν για δουλειά.
Ο υπεύθυνος μπριγάδας μας και ο εργαζόμενος που έφερνε τα υλικά δεν εμφανίστηκαν για δουλειά. Έρευνες που έγιναν αργότερα βρήκαν ότι ο εργαζόμενος είχε στενούς δεσμούς με τη CIA, ότι ο υπεύθυνος μπριγάδας μας είχε δουλέψει επί χρόνια στη μαύρη αγορά στο Δυτικό Βερολίνο και τώρα είχε φύγει με την οικογένειά του στη «Χρυσή Δύση».
Τα κομματικά μέλη που εμφανίστηκαν στα γραφεία του κόμματος ανέλαβαν διάφορα καθήκοντα. Οργανώθηκαν περιπολίες του εργοστασίου, στις εισόδους του μπήκαν «φύλακες», όπως και σε όλα τα σημεία, σύνδεσμοι στέλνονταν για να μπορούν να επικοινωνούν οι φύλακες κλπ. Οι είσοδοι του εργοστασίου κλείστηκαν. Μια μικρή, στενή πόρτα παρέμεινε ανοιχτή. Από αυτή θα μπορούσαν να μπαίνουν και να βγαίνουν όσοι εργάζονταν στο εργοστάσιο. Αυτοί που έμπαιναν στο εργοστάσιο συνοδεύονταν ως το χώρο εργασίας τους, ενώ όσοι έβγαιναν δεν μπορούσαν να φύγουν ανεμπόδιστοι. Δόθηκαν οδηγίες να μην αφεθεί κανένας να προβοκαριστεί και επίσης να μη μπει σε συζήτηση με τους διαδηλωτές.
Πιάνονται προβοκάτορες
Το πρωί της 17ης Ιούνη, ενώ ακόμα αναθέταμε τα καθήκοντά μας, το Κόμμα στο KWO έλαβε ένα τηλεφώνημα ότι εργάτες από την περιοχή Cöpenick είχαν αφήσει τις εργασίες τους και άρχισαν μια διαδήλωση που προχωρούσε από το Cöpenick, περνούσε από το Oberschöneweide προς το εσωτερικό της πόλης. Στο Oberschöneweide υπήρχαν πολλά μεγάλα εργοστάσια από όπου θα περνούσαν. Το Κόμμα στο KWO είχε έτσι ενημερωθεί. Έδωσε οδηγίες μεμονωμένοι σύντροφοι και μέλη της ΕΓΝ, ει δυνατόν με γαλάζιες μπλούζες και με κομματικά εμβλήματα, να σταθούν στο κράσπεδο γύρω από την πύλη του εργοστασίου για να δείξουν ενότητα. Επομένως, σταθήκαμε στο κράσπεδο καθώς περνούσαν από το KWO, τρεις νέοι σύντροφοι με γαλάζιες μπλούζες, γηραιότερα κομματικά μέλη με αντιανεμικά μπουφάν και με κομματικά εμβλήματα. Άλλα κομματικά μέλη στάθηκαν μπροστά από την πύλη του εργοστασίου. Μια ομάδα μερικών εκατοντάδων εργατών ήρθε προς εμάς. Αυτοί στις μπροστινές γραμμές φώναζαν συνθήματα όπως «Κάτω η κυβέρνηση», «Κάτω οι νόρμες», «Θέλουμε ελεύθερες εκλογές» κλπ. Οι μπροστινές και οι πλαϊνές σειρές ήταν προφανώς προβοκάτορες και άτομα που χειραγωγούσαν την πορεία. Έτρεξαν κατά πάνω μας και προσπάθησαν να μας βγάλουν τις γαλάζιες μπλούζες και τα εμβλήματα. Αλλά τότε πολλοί σύντροφοι προσέτρεξαν από το γραφείο στη μπροστινή πύλη και από όσους στέκονταν μπροστά από την πύλη, άρπαξαν τους προβοκάτορες και τους έσυραν μέσα στο εργοστάσιο. Κρατήθηκαν και μετά τους πήραν. Οι διαδηλωτές δεν ασχολήθηκαν περαιτέρω με αυτούς που σύρθηκαν μέσα στο εργοστάσιο, αλλά προχώρησαν με κατεύθυνση το εσωτερικό της πόλης.
Το μεσημέρι, ο Σοβιετικός στρατιωτικός διοικητής στο Ανατολικό Βερολίνο κήρυξε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.
Εκδόθηκε η ακόλουθη διαταγή:
Διαταγή του στρατιωτικού διοικητή του σοβιετικού τομέα του Βερολίνου.
Για την αποκατάσταση μιας σταθερής δημόσιας τάξης στο σοβιετικό τομέα του Βερολίνου διατάσσεται:
- Από την 1μμ της 17ης Ιούνη, κηρύσσεται κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στο σοβιετικό τομέα του Βερολίνου.
- Όλες οι διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, πορείες και άλλες συναθροίσεις πάνω από 3 άτομα απαγορεύονται στους δρόμους, τις πλατείες καθώς και τα δημόσια κτίρια.
- Η κίνηση πεζών και μηχανοκίνητων οχημάτων μεταξύ 9μμ και 5πμ. απαγορεύεται.
- Όποιος παραβιάζει αυτή την εντολή θα τιμωρείται σύμφωνα με τους νόμους που ισχύουν εν καιρώ πολέμου.
Βερολίνο, 17 Ιούνη 1953
Στρατιωτικός Διοικητής του σοβιετικού τομέα του Βερολίνου
Υποστράτηγος Dibrowa
Αφότου επενέβη ο Κόκκινος Στρατός, η κατάσταση ηρέμησε πολύ γρήγορα. Λίγοι λίγοι οι εργάτες επέστρεφαν στα εργοστάσια. Ενώ την επόμενη ημέρα ένας σημαντικός αριθμός παρέμεινε σπίτι και περίμενε να δει πώς τα πράγματα θα κυλήσουν, τις επόμενες ημέρες σχεδόν όλοι εμφανίστηκαν, εκτός από όσους είχαν φύγει για το Δυτικό Βερολίνο. Για κάποιο διάστημα παρέμειναν οι έλεγχοι από το κόμμα, η Εργατική Άμυνα, η Λαϊκή Αστυνομία, οι περίπολοι των εργοστασίων.
Παρόμοια πράγματα έγιναν και σε άλλες επιχειρήσεις στο Βερολίνο στις 17 Ιούνη, όπως περιγράφεται ακολούθως.
Στην Πλατεία Πότσνταμ, στη Λεωφόρο Στάλιν και στην Πλατεία Αλεξάνδρου έγιναν χειρότερες ακρότητες. Εξαιτίας των λεηλασιών, των εμπρησμών, της υποστολής των κόκκινων σημαιών, των καταστροφών των κομματικών γραφείων, του εξοπλισμού των συγκοινωνιών (σ. αρχ. μετ: σιδηροδρομικοί σταθμοί, ράγες, στάσεις) κλπ, δυστυχώς κάποιοι άνθρωποι σκοτώθηκαν στα σύνορα με το Δυτικό Βερολίνο. Όμως ποιος πρέπει να κατηγορηθεί για αυτό;
Αυτοί που βρίσκονταν στα παρασκήνια αυτής της φασιστικής προβοκάτσιας ήταν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στη Δυτική Γερμανία, που ήθελαν να ανατρέψουν τα σοσιαλιστικά επιτεύγματα, άνθρωποι όπως o Krupp, o Gflick και άλλοι ιδιοκτήτες εταιριών που ήθελαν να ανακτήσουν «την περιουσία τους». Δεν ήταν σύμπτωση το ότι πολύ λίγο πριν τις 17 Ιούνη, οι μετοχές της λεγόμενης «Ostwerte» στο χρηματιστήριο εκτινάχθηκαν προς τα πάνω. Οι ιδιοκτήτες γνώριζαν πως η «Ημέρα Χ» ερχόταν. Δεν ήταν συμπτωματικό το ότι αμέσως μετά την αποτυχία της προβοκάτσιας, οι Αντενάουερ και σια. Οργάνωσαν μια μεγάλη ημέρα πένθους και οργανώσεις επιχειρηματικές συνέβαλαν με εκατοντάδες χιλιάδες μάρκων για τα λεγόμενα «θύματα του πραξικοπήματος».
Χάσμα μεταξύ Κόμματος και μαζών
Δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι στη ΓΛΔ στις 17 Ιούνη υπήρχε ένα χάσμα μεταξύ Κόμματος και κυβέρνησης από τη μια, και των εργαζόμενων μαζών, από την άλλη, το οποίο μεγάλωσε μετά τη 17η Ιούνη.
Η μεγάλη πλειοψηφία των εργατών στη ΓΛΔ δεν άφησαν τον εαυτό τους να προβοκαριστούν. Δεν εγκατέλειψαν την εργασία τους. Συνολικά, ήταν 6% από τα πέντε εκατομμύρια εργατών και υπαλλήλων. Πολλοί συμμετείχαν μόνο για λίγες ώρες. Η μεγάλη πλειοψηφία, παρά την τρομερή υποκίνηση, παρά το έργο των πρακτόρων και των φασιστικών προβοκατσιών, παρά τη δύσκολη κατάστασή τους, στάθηκαν στο πλευρό του σοσιαλιστικού κράτους. Επίσης, από τους 300.000 που διαδήλωσαν και απήργησαν, μόλις ένα αμελητέο, μικρό τμήμα ήταν αντιδραστικοί και εναντίον του σοσιαλισμού. Οι υπόλοιποι ήταν απλώς και δικαίως εξοργισμένοι.
Ήταν όμως ακόμα πιο ντροπιαστικό και υποκριτικό όταν ο Χέρμπερτ Βάμκε, μέλος της ΚΕ του ΕΣΚΓ και πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ελεύθερων Γερμανικών Συνδικάτων (ΟΕΓΣ) δήλωσε για τη 17η Ιούνη στο συνέδριο της ΟΕΓΣ τον Αύγουστο του 1953: «Ως γνωστόν, ο Χίτλερ πέτυχε επίσης να κερδίσει μερικά καθυστερημένα στρώματα της εργατικής τάξης». Και: «Οι εργαζόμενοι που διαδήλωσαν και πήραν μέρος στη διακοπή της εργασίας στις 17 Ιούνη, μαχαίρωσαν πισώπλατα την παγκόσμια εργατική τάξη».
Ο Κουρτ Μπάρτελ, με το ψευδώνυμο Κούμπα (από το ΚΟΥρτ ΜΠΑρτελ), εκπρόσωπος των Ανατολικογερμανών συγγραφέων και τότε γραμματέας της Ένωσης Συγγραφέων, με εξίσου κυνικό τόνο με τον ηγέτη του συνδικάτου επιτέθηκε στους εργάτες. Σε άρθρο του για τους οικοδόμους της Λεωφόρου Στάλιν έγραψε: «Πορευτήκατε με κακές παρέες σε όλη την πόλη. Βαδίσατε με τα σκουπίδια τα οποία, αξιοποιούμενα από τους μεγάλους παγκόσμιους πυρπολητές, έφεραν βόμβες μολότοφ στις τσάντες τους, με τις οποίες θα σας κάψουν τη σκαλωσιά αύριο. Αυτό δεν ήταν κάτι που το θέλατε. Ωστόσο, όταν συνέβη, το αφήσατε να συμβεί…».
«Όπως κάποιος βγάζει τη σκόνη από το παλτό του με το χέρι του, έτσι και ο Σοβιετικός στρατός καθάρισε την πόλη. Εσείς, ωστόσο, πήγατε στις 8μμ για ύπνο σαν καλά παιδιά. Ο σοβιετικός στρατός και οι σύντροφοι της Γερμανικής Λαϊκής Αστυνομίας στέκονται φρουροί για εσάς και για την παγκόσμια ειρήνη. Ντρέπεστε για εσάς, όπως εγώ; Θα χρειαστεί να χτίσετε πολλά τέλεια σπίτια και θα χρειαστεί να συμπεριφερθείτε πολύ καλά μελλοντικά, πριν η ντροπή σας ξεχαστεί. Τα κατεστραμμένα σπίτια μπορούν να επιδιορθωθούν. Αυτό είναι κάτι εύκολο. Αλλά η κατεστραμμένη εμπιστοσύνη, είναι πολύ δύσκολο να ανακτηθεί».
Τι σήμαινε αυτό; Ότι πάλι έφταιγε η εργατική τάξη. Δεν ήταν τα λάθη της κυβέρνησης, ούτε τα λάθη του κόμματος που συνετέλεσαν στις διαδηλώσεις, δεν ήταν η γραφειοκρατία, ούτε η χαλαρότητα, ούτε η διαφθορά και η δωροδοκία που αύξησαν την κακή τροφοδοσία και προκάλεσαν αγανάκτηση, αλλά ήταν η εργατική τάξη που έφερε από μόνη της αυτή τη μιζέρια. Καμία λέξη αυτοκριτικής, καμία λέξη για λάθη, καμία δράση για διόρθωσή τους. Γιατί οι δράσεις θα σήμαιναν εκκαθάριση του κόμματος, απαλλαγή του από τους καριερίστες και τους γραφειοκράτες, θα σήμαινε να ακούει την κριτική, την κριτική της εργατικής τάξης, θα απαιτούσε μια αυτοκριτική στάση έναντι των λαθών μας. Δεν υπήρχε καμία βελτίωση σε αυτά. Αντίθετα, η κριτική της βάσης καταστάλθηκε περισσότερο από ποτέ, και οι εργάτες που απλώς τολμούσαν να αποκαλύψουν τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά χαρακτηρίζονταν πράκτορες και προβοκάτορες, «υποστηρικτές του φασιστικού πραξικοπήματος της 17ης Ιούνη». Πράκτορες- μετά τις 17 Ιούνη σχεδόν όλοι έγιναν ύποπτοι.Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης μεγάλωσε, τόσο εντός του κόμματος όσο και εκτός αυτού. Μετά τις 17 Ιούνη πολλοί άνθρωποι του Κόμματος συμπεριφέρονταν έναντι των εργατών με τον τρόπο που φερόταν ο Κούμπα: αλαζονικά και κυνικά. Και ήταν πράγματι αλήθεια: αν κάποιος φορούσε γαλάζια μπλούζα ή έφερε κομματικά εμβλήματα είχε εξουσία. Η σχέση μεταξύ του κόμματος και των εργατών δεν βελτιώθηκε. Το αντίθετο, μάλιστα. Αν κάποιος εμφανιζόταν με γαλάζια μπλούζα ή κομματικά εμβλήματα σε κάποια επιχείρηση για ζύμωση, πολλοί εργάτες ήταν εξαιρετικά επιφυλακτικοί και ολιγόλογοι στη συζήτηση μαζί του. Στη μπριγάδα μου, τα δύο μέλη του Κόμματος, συναντούσαμε δυσκολίες και μας στραβοκοιτούσαν, γιατί όλο και πιο πολύ απαλλασσόμασταν από τη δουλειά, για να εργαζόμαστε για το Κόμμα ή για την ΕΓΝ ή να πάρουμε μέρος σε συνδιασκέψεις κλπ.
Δεδομένων αυτών των συνθηκών, δεν είναι να αναρωτιέται κανείς γιατί ακολούθως, ειδικά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’50, όλο και περισσότεροι εργάτες εγκατέλειπαν τη ΓΛΔ.
Έτσι, αυτό που οι ιδιοκτήτες εταιριών και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες δεν πέτυχαν με το φασιστικό τους πραξικόπημα το 1953, να μετατρέψουν τη ΓΛΔ σε ένα κράτος των καπιταλιστών εκμεταλλευτών, επιτεύχθηκε αργότερα με τις ρεβιζιονιστικές πολιτικές της ίδιας της κυβέρνησης του Ούλμπριχτ: η πρώτη δικτατορία του προλεταριάτου, το πρώτο εργατοαγροτικό κράτος σε γερμανικό έδαφος, αποτέλεσε παρελθόν.
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο πασίγνωστος κομμουνιστής συγγραφέας, έγραψε ένα μικρό ποίημα για τη 17η Ιούνη του 1953:
Ύστερ’ απ’ την εξέγερση της 17 του Ιούνη,
ο γραμματέας της Ένωσης Λογοτεχνών
έβαλε και μοιράσανε στη Λεωφόρο Στάλιν προκηρύξεις
που λέγανε πως ο λαός
έχασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης,
και δεν μπορεί να την ξανακερδίσει
παρά μονάχα με διπλή προσπάθεια. Δε θα’ ταν τότε
πιο απλό, η κυβέρνηση
να διαλύσει το λαό
και να εκλέξει έναν άλλον…;
Το άρθρο αυτό εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1983 στο τότε θεωρητικό όργανο του ΚΚ Γερμανίας «Kommunistische Hefte» (Κομμουνιστικό Σημειωματάριο).
Μεταφράστηκε από τα γερμανικά από το George Gruenthal στα αγγλικά.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Μπέρτολτ Μπρεχτ- Για τη 17η Ιούνη 1953
Οι διαδηλώσεις της 17ης Ιούνη απέδειξαν τη δυσαρέσκεια ενός σημαντικού τμήματος του εργατικού δυναμικού του Βερολίνου για μια σειρά αποτυχημένων οικονομικών μέτρων.
Οργανωμένα φασιστικά στοιχεία προσπάθησαν να σφετεριστούν αυτή τη δυσαρέσκεια για τους δικούς τους βρώμικους σκοπούς.
Επί πολλές ώρες το Βερολίνο βρέθηκε στο χείλος ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου.
Μόνο η γρήγορη και αποφασιστική επέμβαση των σοβιετικών στρατευμάτων ακύρωσε αυτή την απόπειρα και πρέπει να τον ευχαριστεί κανείς.
Ήταν προφανές πως η επέμβαση των σοβιετικών στρατευμάτων επ’ ουδενί δεν ήταν εναντίον των διαδηλώσεων των εργατών. Ήταν ολοφάνερο ότι στόχευε αποκλειστικά εναντίον των αποπειρών να ξεσπάσει μια νέα παγκόσμια φωτιά.
Εναπόκειται τώρα σε καθέναν να βοηθήσει την κυβέρνηση να διορθώσει τα λάθη που προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια και αναμφίβολα, έθεσαν σε κίνδυνο τα μεγάλα κοινωνικά μας επιτεύγματα.
Το πρωί της 17ης Ιούνη, καθώς κατέστη ξεκάθαρο ότι οι διαδηλώσεις των εργατών θα αξιοποιηθούν για φιλοπόλεμους σκοπούς, εξέφρασα την αλληλεγγύη μου στο Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας. Ελπίζω τώρα οι προβοκάτορες να έχουν απομονωθεί και τα δίκτυά τους να έχουν καταστραφεί, ελπίζω να μην τεθούν οι εργάτες που διαδήλωσαν την ειλικρινή τους δυσαρέσκεια στο ίδιο επίπεδο με τους προβοκάτορες και να μη διαταραχθεί η πολύ-επιζητούμενη έκφραση για τα διεπραγμένα λάθη προς κάθε πλευρά
παρα ποδα 