Δεν χρειάστηκαν και πολλές φωτιές και οδοφράγματα στη Νέα Καληδονία για να «ταυτιστούν» με τους εξεγερμένους αφελείς αλλά και γνωστοί παπαγάλοι του (καταστροφέα της ελληνικής αριστεράς) ρωσικού ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα: είτε αυτοί οι οποίοι εξακολουθούν να ασχολούνται με το «κίνημα» και στους οποίους γεννιούνται αυτόματα συνειρμοί με το πάλαι ποτέ «καγκελάκι», είτε όσοι «αγωνιούσαν» να «κατανοήσουν» εκείνη την «εξεγερμένη» νεολαία της «μητρόπολης» για ψηφοθηρικούς σκοπούς: «Εξέγερση-καλό», αποφαίνονται, όπως τις δυο προμνημονιακές δεκαετίες, όπου ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός έπαιζε σχεδόν μονότερμα. Η φτώχεια, όσον αφορά την κοινωνική κινητοποίηση, οδηγεί σε τέτοιες απλουστευτικές αναλύσεις και έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή, με τον πήχη κυριολεκτικά στο πάτωμα. Κι όλα αυτά με τον ρωσικό ιμπεριαλισμό να καραδοκεί για να το εκμεταλλευτεί και αυτό.
Πανό «Πούτιν καλωσόρισες στο Κανακύ», αζερική και ρωσική σημαία σε διαδήλωση υπέρ της ανεξαρτησίας της Ν. Καληδονίας στις 28 Μάρτη 2024.
Αν θέλουμε, ωστόσο, να έχουμε μια στοιχειώδη μαρξιστικο-λενινιστική ανάλυση, θα πρέπει να βλέπουμε τις εξελίξεις συνδεόμενες και, φυσικά, στη δυναμική τους διάσταση. Έτσι, δεν μπορούμε να αγνοούμε ότι η εξέγερση στη Ν.Καληδονία, άσχετα αν ξεκινά από ένα κατ’ αρχήν δίκαιο αίτημα (την αναστολή του «ξεπαγώματος» των εκλογικών καταλόγων, δηλαδή, τη μη διεύρυνση εκλογικών δικαιωμάτων στους «εποίκους», μετά, όμως, από 10 χρόνια παραμονής τους – βέβαια, εδώ κάποιοι έρχονται σε αντίφαση με ό,τι λένε για το αντίστοιχο ζήτημα στην Ελλάδα), έρχεται μετά τα φιλορωσικά πραξικοπήματα στην Αφρική, τα οποία κάποιοι, ακόμα και μαρξιστές-λενινιστές, εκθείασαν, κάνοντας ό,τι παλιά οι ίδιοι κατήγγειλλαν, ό,τι έκαναν μόνο οι μπρεζνιεφικοί σοσιαλιμπεριαλιστές και οι ακόλουθοί τους, δηλαδή, υποκαθιστώντας την εργατική τάξη ή, έστω, τον λαό, ως επαναστατικό υποκείμενο, από τον στρατό. Στην Αφρική, με τα φιλορωσικά πραξικοπήματα να διαδέχονται το ένα το άλλο, ο ρωσικός ιμπεριαλισμός εκτοπίζει και τη Γαλλία και τις ΗΠΑ και περικυκλώνει ενεργειακά την Ευρώπη (αφού, με τις αναταραχές που προκαλεί, της στερεί τις διόδους ενεργειακών πόρων προς αυτή). Όμως και με τα αναπόφευκτα – λόγω αστάθειας και ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης – μεταναστευτικά κύματα γέρνει την πολιτική πλάστιγγα προς τα ακροδεξιά-φιλορωσικά, αφού πρώτα κατέστρεψε το επαναστατικό κομμουνιστικό κίνημα εκεί και δεν υπάρχει σοβαρός (σε μέγεθος) αντίλογος σε επίπεδο κοινωνίας.
Τα όσα, λοιπόν, συμβαίνουν τώρα στη Ν. Καληδονία δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίζουμε απλώς μια τυπική αντιαποικιακή κινητοποίηση, όπως ήταν παλιά, την οποία πρέπει να στηρίξουμε χωρίς πολλά-πολλά. Μια ματιά στον χάρτη αρκεί για να καταλάβουμε ότι διακυβεύονται πολλά περισσότερα από την παρουσία του γαλλικού ιμπεριαλισμού σε μια αποικία του. Σε απόσταση βολής από την Αυστραλία και τη Ν. Ζηλανδία, η Ρωσία μπορεί να παρέμβει όχι μόνο στο σκέλος του αντικινεζικού AUKUS που αφορά την Αυστραλία, αλλά και την ίδια την Κίνα, η οποία τρύπωσε (ελέω αδιαφορίας HΠΑ, που είχαν κλείσει ως και την πρεσβεία τους) στα διπλανά Νησιά του Σολόμωντα, πείθοντάς τα το 2019 να ξε-αναγνωρίσουν την Ταϊβάν, και τον Απρίλη του 2022 υπέγραψαν 5ετές σύμφωνο «ασφαλείας». Η χώρα (τα Ν. του Σολομώντα), που επίσης μαστίζεται από φτώχεια, διαφθορά, κλπ., και έχει γνωρίσει ως και εμφύλιο, έχει σύμφωνο από το 2017 και με την Αυστραλία (για θέματα δημοσίας τάξης), το οποίο και αξιοποιήθηκε από τον κινεζόφιλο πρόεδρο. Σε αυτή την εκ πρώτης όψεως παράδοξη κατάσταση, ξαναήρθαν καταϊδρωμένες και οι ΗΠΑ, ξανανοίγοντας την πρεσβεία τους και πιέζοντας τη χώρα και άλλες 11 στον Ειρηνικό, λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβρη του 2022 να υπογράψει και με αυτές άλλο σύμφωνο, το οποίο τα Ν. Σολομώντα υπέγραψαν, αφού πρώτα απαλείφτηκαν αντικινεζικές αναφορές. Ο πρόεδρος της χώρας, Σογκαβάρε, όμως, δέχεται πιέσεις και από τον φιλοταϊβανέζο-αμερικανόφιλο ηγέτη του μεγαλύτερου νησιού της χώρας, το Μαλάιτα, με κινηματική μάλιστα διάσταση. Παρ’ όλα αυτά, ο πρόεδρος της χώρας εκθείασε από βήματος ΟΗΕ την Κίνα πέρσι, ενώ δεν συμμετείχε στην (υπό αμερικανική ηγεσία) σύνοδο του Ειρηνικού. Η Κίνα έχει, επίσης, κι άλλα ερείσματα, όπως (μέχρι και) αστυνομία στους δρόμους στο διπλανό της Χαβάης, δηλαδή των ΗΠΑ, Κιριμπάτι, που επίσης ξε-αναγνώρισε την Ταϊβάν (για να μην αναφέρουμε και πιο κοντινές περιπτώσεις, όπως το Α. Τιμόρ), και, μαζί και με την Παπούα-Νέα Γουινέα, δεν συμμετείχε στην προαναφερθείσα σύνοδο, ή τη Βανουάτου, που κατηγόρησε το Παρίσι για την κρίση στη Ν. Καληδονία.
Δεν έχει νόημα η αναφορά στις σχέσεις της Κίνας με όλες τις χώρες της περιοχής. Τα παραπάνω παραδείγματα αρκούν για να δει και ο πιο τυφλωμένος από «αντιδυτικισμό» ότι εκεί που η Κίνα πάει να δηλώσει παρών στους θαλάσσιους και αεροπορικούς διαδρόμους μεταξύ ΗΠΑ-Αυστραλίας, για τους δικούς της ανεξάρτητους λόγους, έρχεται η Ρωσία όχι μόνο να στέκεται πίσω από την πλάτη της Κίνας, αλλά και να την έχει ως το «σαμάρι» που δέχεται τις φωνές των δυτικών ιμπεριαλιστών για τα δικά της πεπραγμένα, όπως στη Ν. Καληδονία. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να βλέπουμε τις εξελίξεις στον Ειρηνικό στα πλαίσια μόνο της αντίθεσης Ρωσία-Γαλλία ή Ρωσία-ΗΠΑ(Αυστραλία), αλλά και των ρωσοκινεζικών αντιθέσεων, και φυσικά δεν μπορούμε να τα βλέπουμε βάσει της εσφαλμένης ανάλυσης περί «αξόνων», του δυτικού και του «ρωσοκινεζικού». Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι, όπως θα δούμε στο παρακάτω άρθρο (που μεταφράζεται μόνο για τα στοιχεία που παρατίθενται συγκεντρωμένα), ο ρωσικός ιμπεριαλισμός αξιοποιεί και ως «μπροστινό» άλλη χώρα (έστω και χωρίς αυτή να το θέλει), το Αζερμπαϊτζάν. Αντίστοιχα συμβαίνουν και στον Ειρηνικό, και στα πλαίσια αξιοποίησης από τον ρωσικό ιμπεριαλισμό του μεταναστευτικού κύματος από την Αφρική, αλλά και τη διείσδυσή του στην ανατολική Αφρική, σε μια ακόμα αραβική χώρα (μετά τη Σομαλιλάνδη, αμφισβητώντας την ακεραιότητα της Σομαλίας), τις νήσους Κομόρες, και φυσικά, μια ακόμα θαλάσσια διαδρομή, κρίσιμη για το διεθνές εμπόριο και την Κίνα.
Σε καμία, λοιπόν, περίπτωση δεν μπορούμε να στηρίζουμε ασυζητητί ένα κίνημα, όσο λαϊκό κι αν είναι, όταν, ελλείψει κομμουνιστικού κινήματος (πραγματικά ανεξάρτητου, να προσθέσουμε), τμήμα της ηγεσίας του (ή αυτό που δίνει τον τόνο) όχι μόνο (κάνει πως) δεν βλέπει τη διεθνή διάσταση, το διακύβευμα σε αυτήν που υπάρχει από την εξέγερση, αλλά στηρίζει ευθέως έναν ιμπεριαλιστή, όπως στη Ν. Καληδονία. Κι αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο όταν υπάρχει λύση, αφού κοινό είναι το πρόβλημα: η συνένωση όλων των μικρών χωρών του Ειρηνικού, μακριά από τους ιμπεριαλιστές και, για την ακρίβεια, ενάντιά τους, καθώς όλοι τους καταστρέφουν το περιβάλλον και αυτές κινδυνεύουν κυριολεκτικά να εξαφανιστούν από την κλιματική κρίση και το λιώσιμο των πάγων, ένα… ξεπάγωμα το οποίο αφορά και τους «εποίκους».
Εδώ, πάλι, ακόμα κι αν κάνουμε διάκριση ανάμεσα στους απευθείας προερχόμενους από τη μητροπολιτική Γαλλία και τους μετανάστες από τα γύρω νησιά, κάποια στιγμή, θα πρέπει και ο εκλογικός κατάλογος να μην περιορίζεται μόνο στους «εξ αίματος» Καληδονιανούς, όπως προβλέπει η 20ετούς διάρκειας Συμφωνία της Νουμέα του 1998. Το ίδιο δεν ζητάμε, άλλωστε, και στην Ελλάδα για τους μετανάστες; Και μπορεί, πράγματι, να αλλοίωσαν την σύνθεση των εκλογέων οι εποικισμοί της Μακεδονίας-Θράκης με πόντιους, μετά το ’22, της Δ. Μακεδονίας με βλαχοηπειρώτες, μετά το ’49, και της Θράκης, ξανά με πόντιους μετά το ’91, όμως, τα προβλήματα δεν είναι κοινά; Και όχι γενικώς και αορίστως «ταξικά», αλλά συγκεκριμένα και μάλιστα φλέγοντα, ζωής ή θανάτου; Προέχει η απόσχιση ή η αντίσταση στις επιπτώσεις της προκαλούμενης από τους ιμπεριαλιστές κλιματικής κρίσης; Ασφαλώς, το ζήτημα του εποικισμού χρησιμοποιείται από τον ιμπεριαλισμό, είτε ευθέως, είτε μέσω εξαρτώμενων από αυτόν χωρών, είτε από περιφερειακές δυνάμεις (π.χ. Τουρκία). Όμως, από ένα σημείο και μετά, το ίδιο το εθνικό κίνημα εκτρέπεται, υιοθετώντας την ιμπεριαλιστική τακτική «διαίρει και βασίλευε», η οποία μετατρέπεται σε «διαίρει και αυτοκτόνα», ιδίως στη Ν. Καληδονία. Το ίδιο κάνει και η Ινδία στα πολλά εθνικά της ζητήματα, ιδίως στις βορειοανατολικές της πολιτείες, με εποικισμούς και μετανάστευση.
Πράγματι, κάθε έθνος έχει δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Το έθνος των Kανάκ έχει δικαίωμα απόσχισης από τη Γαλλία και συγκρότησης ανεξάρτητου κράτους. Το σωστό είναι αυτό, πράγματι. Δεν υπάρχει κάποια σύνδεση εθνική-ψυχολογική ή φυσική οικονομική με τη Γαλλία. Επίσης, δεν μπορούν να ξεχαστούν τα αίσχη ή, έστω, η παρεμπόδιση του γαλλικού ιμπεριαλισμού στην εξέλιξη αυτού του έθνους. Εδώ, όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη Ν. Καληδονία τρεις φορές έγινε τελευταία δημοψήφισμα, το 2018, το 2020 και το 2021, βάσει της Συμφωνίας της Νουμέα, που επίσης εγκρίθηκε με δημοψήφισμα, και προτιμήθηκε η παραμονή στη Γαλλία (όπως και στη Μαγιότ στον Ειρηνικό). Άρα, το «διαίρει και βασίλευε» δεν αφορά μόνο τους εποίκους, αλλά και τους ίδιους τους Κανάκ, μεγάλο μέρος των οποίων δεν επιθυμεί απόσχιση. Φυσικά θα πρέπει να ξαναγίνει δημοψήφισμα, και να ξαναγίνεται όταν μεγάλο τμήμα του έθνους το ζητά, λαμβάνοντας, μάλιστα, υπόψη τις ενστάσεις των οπαδών της ανεξαρτησίας που μποϊκόταραν το τελευταίο δημοψήφισμα επικαλούμενοι προσχηματικά το πένθος λόγω Covid-19 (που, όντως, οι ντόπιοι πενθούν επί ένα χρόνο), ενώ η αλήθεια είναι ότι, λόγω Covid-19, πράγματι, το κράτος ήρθε πιο κοντά στους πολίτες της νησιωτικής χώρας, από κάθε άποψη, έδειξε το κύρος του, την ισχύ του, και αυτό ήταν σε βάρος της υπόθεσης της ανεξαρτησίας.
Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν πρέπει να σέβεται την άποψη του όποιου εθνικού κινήματος, ένα κομμουνιστικό κίνημα έχει την υποχρέωση να έχει και να δημοσιοποιεί την άποψή του και στο ίδιο το λαϊκό κίνημα, ιδίως για τους κινδύνους που ελλοχεύουν για την εκτροπή του στην επιλογή χαλίφη στη θέση του χαλίφη. Το έργο το έχουμε ξαναδεί και δεν έχουμε υποστεί λοβοτομή: Βιετνάμ, Αγκόλα, Μοζαμβίκη κ.ά. χαντάκωσαν τα ηρωικά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματά τους, υποκύπτοντας στην πίεση του τότε ψυχρού πολέμου και διαλέγοντας τελικά ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο (δεν θα εξετάσουμε εδώ ούτε τον ήδη υπαρκτό μεγαλοκρατισμό του Βιετνάμ έναντι Καμπότζης-Λάος, ούτε την παρείσφρηση του ρωσικού ιμπεριαλισμού στα αφρικανικά κ.ά. εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και την διάσπασή τους που επέβαλε).
Αυτές οι εμπειρίες είναι πολύ χρήσιμες για την περίπτωση της Ελλάδας. Ιδίως τελευταία, που κάποιοι οπαδοί του ρωσικού ιμπεριαλισμού ιδιοποιούνται τα συνθήματα (κλασική πρακτική των πρακτόρων του ρωσικού ιμπεριαλισμού από εποχής Μπρέζνιεφ) για «Ανεξαρτησία» ή και για «ουδετερότητα», ενώ παραδίδουν τη χώρα από τους δυτικούς στους ρώσους ιμπεριαλιστές.
Το λέμε, λοιπόν, ευθέως: μια απόσχιση μιας μισοβυθισμένης Ν. Καληδονίας και η υπαγωγή της στον ρωσικό ιμπεριαλισμό δεν συνιστά «ανεξαρτησία», είναι κάτι χειρότερο από το στάτους κβο. Υπάρχει, άλλωστε, και το timing στο εθνικό ζήτημα: Εν προκειμένω, προέχει η ένωση όλων των κατοίκων της Ν. Καληδονίας (εποίκων, οπαδών της απόσχισης, οπαδών της μη απόσχισης) και όλων των κατοίκων των νησιών του Ειρηνικού για το φλέγον ζήτημα της προκαλούμενης από όλους τους ιμπεριαλιστές κλιματικής κρίσης. Η απόσχιση, εντελώς δίκαιη, μπορεί να περιμένει για καλύτερους καιρούς, μετεωρολογικά και πολιτικά.
Εξάλλου, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα ουδέποτε ήταν υπέρ της «απόσχισης για την απόσχιση», αλλά πάντοτε έκρινε τη μορφή επίλυσης του εθνικού ζητήματος (η οποία φυσικά μπορεί να αλλάζει κατά καιρούς) που επιλέγει ένα εθνικό κίνημα (ή του… «επιλέγουν») ανάλογα με την διεθνή πολιτική κατάσταση και κατά πόσο ευνοούταν ο ιμπεριαλισμός συνολικά ως σύστημα. Ας θυμηθούμε εν προκειμένω τον Χοσέ Ντίαθ που κατήγγειλλε πολλάκις τον (υποκινούμενο από τους ιμπεριαλιστές) αποσχιστισμό εν μέσω ισπανικού εμφυλίου, τον ίδιο τον Κομορέρα του PSUC (αλλά και όλες τις μεγάλες οργανώσεις της Καταλονίας, ERC, CNT κ.ά.) που πρότασσε το πολιτικό ζήτημα, το Σύνταγμα του 1936 της ΕΣΣΔ, όπου τίθονταν κριτήρια ποσοτικά κ.ά. για την συγκρότηση ΣΣΔ με δικαίωμα απόσχισης (επί τη ευκαιρία, ας προστεθεί και ότι υπάρχουν πολλές μορφές αυτοδιάθεσης και όχι μόνο η απόσχιση, άλλο αν το περιεχόμενο είναι «απόσχιση» με την έννοια της αυτόνομης απόφασης), τον Στάλιν τον πρώτο χρόνο της επανάστασης, που έλεγε ότι το δικαίωμα αυτοδιάθεσης αφορά τους λαούς και όχι τους ηγέτες, την μαοϊκή Κίνα που δεν αναγνώρισε το Μπανγκλαντές παρά μόνο όταν ξεκαθαρίστηκε η μη άμεση υποταγή του στον ιμπεριαλισμό κ.ά. Είναι ένα πράγμα η αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης (όπως έκανε το ζαχαριαδικό ΚΚΕ για ένα μόλις 8μηνο το 1949, με την 5η Ολομέλεια το Γενάρη του 1949), ένα πράγμα η αναγνώριση στο εν λόγω έθνος ακόμα και του δικαιώματός του να διακηρύξει ως προγραμματική αρχή (όχι ως σύνθημα άμεσης δράσης, όπως λένε οι γερμανόσποροι-αντικομμουνιστές στην Ελλάδα) την ενοποίηση των εθνικών συνιστωσών του που βρίσκονται σε διάσπαρτες χώρες (όπως έκανε το ζαχαριαδικό ΚΚΕ με την μαχητική λαϊκοδημοκρατική οργάνωση Ήλιντεν τον Απρίλη του 1952) και άλλο το τι υποστηρίζει το εκάστοτε κομμουνιστικό κόμμα/κίνημα (όπως έκανε το ζαχαριαδικό ΚΚΕ, που απηνώς και ενόπλως δίωκε συνεχώς τους αποσχιστές τιτοϊκούς φιλοϊμπεριαλιστές στις τάξεις της σ/Μακεδονικής εθνικής μειονότητας Ελλάδας).
Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί και κάτι άλλο: ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα μπορεί να επενδύει στην αντίθεση ιμπεριαλισμός-λαοί, όπως κάνει το παλαιστινιακό, υποσκελίζοντας, με την ηρωική αντεπίθεση της 7ης Οκτώβρη, την αντίθεση μεταξύ των ιμπεριαλιστών και χαλώντας τα σχέδια των τελευταίων (περί νέας Μ. Ανατολής κ.ά.) την κατάλληλη στιγμή, και κερδίζοντας τη συμπάθεια των λαών του κόσμου (οπότε, ακόμα και τακτικές συμμαχίες ή ανακωχές, αν υπήρχαν – εν προκειμένω, ούτε –, θα ήταν δευτερεύουσας σημασίας), ή μπορεί απλώς να επιλέγει αλλαγή ιμπεριαλιστή πάτρωνα, όποτε μάλιστα συμφέρει το νέο αφεντικό, με γνωστά τα αποτελέσματα (εκφυλισμού του ίδιου του κινήματος και συκοφάντησης κάθε εθνικού κινήματος ως «υποκινούμενου»).
Όσο κι αν παγκοσμίως τα περισσότερα εθνικά κινήματα, ελλείψει πρωτίστως σύνδεσής τους με το κοινωνικό ζήτημα (ή προοπτικής από μια τέτοια σύνδεση), έχουν περιέλθει σε κατάσταση παθητικής αντίστασης και επιλογής του μικρότερου κακού (ιμπεριαλιστή), είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι η πλειοψηφία των οπαδών της ανεξαρτησίας της Ν. Καληδονίας θέλει να παραδώσει τη χώρα στους ρώσους ιμπεριαλιστές. Όμως, οι οπαδοί του ρωσικού ιμπεριαλισμού στις τάξεις τους παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων και πετούν τη μάσκα. Πολύ φοβούμαστε, έτσι, ότι μετά την χιτλερική εισβολή του ρωσικού ιμπεριαλισμού στην Ουκρανία, το ποσοστό υπέρ της ανεξαρτησίας και με δεδομένη τη ρωσική ανάμειξη, θα μειωθεί περαιτέρω, αφού το όποιο διακύβευμα θα θεωρηθεί ότι είναι «δημοκρατική (λέμε τώρα) Γαλλία vs. φασιστική Ρωσία», η οποία επίσης καταστέλλει εθνικούς πολιτισμούς και μάλιστα ως και ανεξάρτητων κρατών και πιο ανεπτυγμένων εθνών (όπως του ουκρανικού). Όταν κοτζάμ βιετναμέζικο κίνημα έκανε μετά κατά παραγγελία Μπρέζνιεφ πολέμους ως αντιπρόσωπός του (Καμπότζη-Κίνα), το έθνος των Κανάκ ο ρωσικός ιμπεριαλισμός θα το έχει για… ορεκτικό στο πρωινό του. Όμως και πριν καν κάνει αυτό, θα έχει εισάγει τη χώρα σε μια κατάσταση πολέμου.
***
Αζερμπαϊτζάν, Ρωσία, Κίνα: Έρευνα για τις ξενικές αναμείξεις στις γαλλικές υπερπόντιες κτήσεις
Από τη Μαγιότ ως τη Ν. Καληδονία, οι υπερπόντιες κτήσεις έχουν τεθεί στο στόχαστρο επιχειρήσεων ανάμειξης ή αποσταθεροποίησης. Ρωσία, Κίνα, Αζερμπαϊτζάν και Κομόρες βρίσκονται μεταξύ των πλέον δραστήριων σε αυτό.
Η αζέρικη σημαία κυματίζει αυτή την Πέμπτη 28 Μάρτη. Είναι αναγνωρίσιμη από το φεγγάρι και το λευκό αστέρι της, πάνω στις τρεις οριζόντιες γραμμές, τη μπλε, την κόκκινη και την πράσινη. Στη Νουμέα, στην καρδιά του Νότιου Ειρηνικού, βρισκόμαστε, ωστόσο, πολύ μακριά από το Αζερμπαϊτζάν. Εκείνη τη μέρα, δεκάδες χιλιάδες άτομα παρήλασαν στην πρωτεύουσα της Ν. Καληδονίας, μετά από κάλεσμα του Πυρήνα Συντονισμού των Δράσεων επί του Εδάφους (CCAT).
Είναι βασικά Κανάκ, οπαδοί της ανεξαρτησίας, που κινητοποιούνται ενάντια στο σχέδιο «ξεπαγώματος» του εκλογικού σώματος, που προβλέπει τη διεύρυνση του εκλογικού σώματος, κάτι που θα καθιστούσε, κατ’ αυτούς, πλειοψηφία τους οπαδούς της διατήρησης του αρχιπελάγους στη [Γαλλική] Δημοκρατία. Αν οι σημαίες του Κανακύ (όνομα που δόθηκε στη Ν. Καληδονία από τους οπαδούς της ανεξαρτησίας) είναι αμέτρητες, βλέποντάς από πιο κοντινή απόσταση, βλέπουμε ξεκάθαρα την αζερική σημαία στο βήμα όπου οι ομιλητές αλληλοδιαδέχονται ο ένας τον άλλον.
Το Αζερμπαϊτζάν στη μανούβρα
Η μακρινή δημοκρατία του Καυκάσου έχει πράγματι παρέμβει υπέρ του ανεξαρτησιακού κινήματος μέσω της Ομάδας Πρωτοβουλίας του Μπακού (GIB), που δημιουργήθηκε στις 6/7/2023. Αυτή η ομάδα «στοχασμού» και επιρροής περιλαμβάνει, μεταξύ των κύριων στόχων της «την υποστήριξη του αγώνα ενάντια στον αποικισμό και τον νεοαποικισμό». Όμως η GIB φαίνεται να περιορίζει την αντίληψή της για τον αποικισμό μόνο στη Γαλλία. Σε ένα βίντεο προώθησής της, ο εκτελεστικός διευθυντής της, Αμπάς Αμπάσοφ, πρώην στέλεχος του πετρελαϊκού φαντ του αζερικού κράτους – απαριθμεί τις σχετικές «αποικίες». Σε αυτές αναφέρει: τη Ν. Καληδονία, τη γαλλική Γουιάνα, την γαλλική Πολυνησία, τη Γουαδελούπη και την Κορσική. Μάλιστα, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, κατά 90% η GIB ασχολείται με τις γαλλικές υπεράκτιες κτήσεις και οι αναρτήσεις συνοδεύονται από πολλαπλά tag τύπου #γαλλικήαποικιακήπολιτική. Την επομένη της διαδήλωσης στη Νουμέα, η ανάρτηση της GIB στο Τουίτερ επιχαίρει για αυτή την κινητοποίηση και την παρουσία της αζερικής κρατικής σημαίας στο βήμα.
Όταν ρωτιέται τι πιστεύει για την εμφάνιση αυτών των σημαιών στην πορεία των Κανάκ, ο Αμπάς Αμπάσοφ αμύνεται: «Εμείς δεν προετοιμάσαμε τίποτα. Οι συνάδελφοί μας που εργάζονται με τις ΜΚΟ ακούστηκαν να λένε: “υψώσαμε και τη σημαία σας στις διαδηλώσεις μας με αποκλειστικά δική μας πρωτοβουλία”». Άλλες εικόνες δείχνουν διαδηλωτές με μπλουζάκια με αντιαποικιακά συνθήματα αλλά και με το λογότυπο της GIB.
Σε ένα t-shirt της Ομάδας Πρωτοβουλίας του Μπακού, διαβάζει κανείς: «Όχι στο ξεπάγωμα του εκλογικού σώματος» και «Όχι στην αποικία του εποικισμού», την Πέμπτη 28 Μάρτη 2024. Πηγή: ρεπορτάζ Caledonie Premiere.
Τι συμφέρον έχει το Αζερμπαϊτζάν να υποστηρίζει έτσι τους οπαδούς της ανεξαρτησίας, τόσο μακριά από τη σφαίρα επιρροής του; Πρόκειται για στρατηγική «αντιποίνων» εξηγεί ο αναλυτής διεθνών σχέσεων Μπαστιάν Βαντεντίκ, ειδικός για θέματα Νοτίου Ειρηνικού, γιατί το Παρίσι καταδίκασε ανεπιφύλακτα τις αζερικές επιθέσεις στο κατοικούμενο πλειοψηφικά από Αρμένιους Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Μπακού, έπειτα, πολλαπλασίασε τις επικοινωνιακού τύπου επιχειρήσεις ενάντια στη Γαλλία, ιδίως σε σχέση με τη Νέα Καληδονία. «Στόχος είναι να παρενοχλήσει τη Γαλλία εντός της επικράτειάς της», συνεχίζει ο ερευνητής. «Το Αζερμπαϊτζάν δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για την υπόθεση της ανεξαρτησίας [της Ν. Καληδονίας]. Υποστηρίζει το FLNKS(Εθνικοαπελευθερωτικό και σοσιαλιστικό Μέτωπο Κανάκ) για να ενισχύσει τους κοινωνικοπολιτικούς αντιφρονούντες στη Ν. Καληδονία». Το αζερικό αφήγημα είναι απλό: Γιατί η Γαλλία επιπλήττει το Αζερμπαϊτζάν ότι κατέχει το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ η ίδια κατέχει τη Ν. Καληδονία; Μια ανάλυση στην οποία αντιτίθεται ο Μπαστιάν Βαντεντίκ, που είναι, εξάλλου, ειδικός σύμβουλος της (προσκείμενης υπέρ της παραμονής και αναδειγμένης από την κεντροδεξιά αντιανεξαρτησιακή συμμαχία) της κοινοβουλευτικής συνέλευσης της νότιας επαρχίας «Εδώ, στη Ν. Καληδονία, το κράτος είναι κυρίαρχο», υπενθυμίζει. «Και οι Καληδονιανοί έχουν ψηφίσει να παραμείνουν Γάλλοι, και μάλιστα σε τρία δημοψηφίσματα».
Μια πολύκροτη επίσκεψη στο Μπακού
Στις 18 του περασμένου Απρίλη, μια εκλεγμένη στο Κογκρέσο της Ν. Καληδονίας (το τοπικό κοινοβούλιο) προέβη σε ένα επιπρόσθετο βήμα. Η Ομαϊρά Νεσλίν μετέβη στο Μπακού επικεφαλής μιας αντιπροσωπείας. Εκεί υπέγραψε μνημόνιο με το οποίο καθιερώνονταν διμερείς σχέσεις ανάμεσα στη συλλογικότητά της και το αζερικό κοινοβούλιο. Ευχαρίστησε, τότε, «Το αζερικό κράτος που είναι στο πλευρό μας στο δρόμο μας για την ανεξαρτησία». Οι υπερπόντιοι εκλεγμένοι (της Ν. Καληδονίας, των Αντιλλών και δύο βουλευτών από τη Γουιάνα) είχαν μετέβη ήδη στο Μπακού, με πρωτοβουλία της GIB, χωρίς ποτέ να υπογράψουν ωστόσο συμφωνίες με τους θεσμούς.
Μετά τη μετάβαση της κ. Νασελίν, οι εκλεγμένοι που είναι υπέρ της παραμονής απευθύνθηκαν στον Γενικό Εισαγγελέα στη Νουμέα. Σε επιστολή τους, στην οποία η ερευνητική ομάδα του Ραντιό Φρανς είχε πρόσβαση, εκτιμούν ότι η κίνηση αυτή «δημιουργεί ευθέως δυνατότητες ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις της Γαλλίας. Αποκαλύπτει δράσεις που προσεγγίζουν επικίνδυνα την προδοσία». Τη Δευτέρα 29 Απρίλη, μπροστά στην επιτροπή νόμων της Εθνοσυνέλευσης, ο υπουργός εσωτερικών Ζεράρ Νταρμανάν κατήγγειλε μια «εξαιρετικά ολέθρια ανάμειξη». Από την πλευρά του, ο πρόεδρος Ροκ Βατιμάν, πρόεδρος (FLNKS) του Κογκρέσου αναφέρει: «Το Αζερμπαϊτζάν, με τη ρητορική του προς υπεράσπιση του διεθνούς δικαίου, αποτελεί έναν μοχλό προκειμένου να συγκροτήσουμε ένα διεθνές δίκτυο», εξηγεί. «Είμαστε υποχρεωμένοι να στραφούμε σε ξένες χώρες για να ζητήσουμε βοήθεια». Διαβεβαιώνει, επίσης, ότι τα έξοδα του ταξιδιού της αιρετής από την Καληδονία αναλήφθηκαν πλήρως από την αζερική κυβέρνηση. Έπειτα, την 1η Μάη 2024, το φιλοανεξαρτησιακό κίνημα στην Πολυνησία, Ταβίνι Χουιραάτιρα («Να υπηρετούμε τον λαό») υπέγραψε επίσης μνημόνιο με το κοινοβούλιο του Αζερμπαϊτζάν.
Η αιρετή από τη Ν. Καληδονία (δεξιά) και η Σαχίμπα Γκαφάροβα, πρόεδρος της Βουλής του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού, 18/4/2024. Φωτό: GIB.
Όταν η Ρωσία στηρίζει εκεί που πονά
Τις τελευταίες εβδομάδες, είδαμε επίσης να εμφανίζονται, κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων υπέρ της ανεξαρτησίας, πανό που «καλωσορίζουν» τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Και ένα ακόμα, ακόμα πιο ρητό: «Πρόεδρε Πούτιν, απελευθέρωσε τις αποικίες μας».
Το πανό «Πρόεδρε Πούτιν, απελευθέρωσε τις αποικίες μας» (δήθεν κακομεταφρασμένο για να φαίνεται η «αθωότητα», μπερδεύοντας κλασικά το ρωσικό ν με το ρωσικό ι και τον τρίτο ενικό με την προστακτική, καθώς, έτσι όπως έχει γραφτεί, η ακριβής μετάφραση είναι: Ο πρόεδρος Πούτιν απελευθερώνει τις αποικίες μας)
Η στήριξη της Μόσχας στην υπόθεση των Κανάκ δεν είναι νέα. Η ΕΣΣΔ υποστήριζε επίσης τα διάφορα κινήματα υπέρ της ανεξαρτησίας. Όμως, μετά την εισβολή στην Κριμαία το 2014 και, ακόμα περισσότερο, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία που ξεκίνησε το 2022, η Ρωσία υιοθετεί μια στρατηγική παγκόσμιας αποσταθεροποίησης έναντι των Δυτικών. Καταγγέλλει τη γαλλική παρουσία στην υποσαχάρια Αφρική, εργαλειοποιεί την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση εντός της ηπειρωτικής Γαλλίας και υποστηρίζει, έτσι, τις διεκδικήσεις των φιλοανεξαρτησιακών στη Ν. Καληδονία. Για τον σύμβουλο πολιτικής επικοινωνίας που πρόσκειται στους οπαδούς της παραμονής, Μπαστιάν Βαντεντίκ, «η Ρωσία θα μπορούσε να κάνει στον Ειρηνικό ό,τι έκανε και στην Αφρική, παίζοντας με τα αντιγαλλικά συναισθήματα για να υποστηρίξει ενίοτε βίαιες κινητοποιήσεις και να αποσταθεροποιήσει τη γαλλική παρουσία». Όμως στη γαλλόφωνη Αφρική, μια αντιγαλλική προπαγάνδα κυκλοφορεί στα ΜΚΔ μέσω λογαριασμών με προέλευση ρωσική ή προσκείμενων στη σφαίρα της.
Οι κινεζικές φιλοδοξίες
Αυτές οι ενέργειες συμπίπτουν με μια άλλη, πιο μαζική επίθεση: αυτή της Κίνας, η οποία ασκεί μια παγκόσμιας εμβέλειας στρατηγική στον Νότιο Ειρηνικό ενάντια στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ. «Είναι η οικονομική της επιρροή που με ανησυχεί περισσότερο», εξομολογείται ένας ανώτερος αξιωματούχος που γνωρίζει καλά αυτές τις προβληματικές. «Η Κίνα έχει ήδη κερδίσει το Βανουάτου και τις Ν. Σολομώντα. Και περιμένει και η Νέα Καληδονία να πέσει κι αυτή στα χέρια της σε 40-50 χρόνια». Για να το κάνει, το κινεζικό κράτος επιδιώκει να εξαλείψει κάθε ανταγωνισμό στην εκμετάλλευση νικελίου, εξαιρετικά παρόν στη Ν. Καληδονία και απαραίτητο για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και ηλεκτρικών οχημάτων.
Οι χρηματιστηριακές τιμές αυτού του μετάλλου έχουν πέσει. Ορυχεία έχουν κλείσει στην Αυστραλία και ο κλάδος υποφέρει στη Ν. Καληδονία. Το «σύμφωνο για το νικέλιο» που έφερε η κυβέρνηση για να σώσει τη βιομηχανία αυτή είναι ακόμα σε φάση συζήτησης. Αυτή η ανησυχητική κατάσταση στην οικονομία «βγάζει τον κόσμο στους δρόμους. Προκαλεί ταραχές τις οποίες αξιοποιούν η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν», διαπιστώνει ανώτατος αξιωματούχος που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Διάφοροι έτσι ανησυχούν για πιθανή παρουσίαση ενός σχεδίου για την εξόρυξη το οποίο θα έχουν φέρει οι προσκείμενοι στην Κίνα οπαδοί της ανεξαρτησίας. Γιατί οι δεσμοί ανάμεσα στα κινήματα υπέρ της ανεξαρτησίας των Κανάκ και την αυτοκρατορία του φωτός είναι γνωστή. Ο σύνδεσμος φιλίας Κίνας-Καληδονίας καθοδηγούταν από δύο διευθυντές του συμβουλίου του προέδρου του Κογκρέσου που είναι υπέρ της ανεξαρτησίας, του Ροκ Βαμιτάν. Ο τελευταίος ισχυρίζεται: «Δεν φοβόμαστε την Κίνα. Είναι η Γαλλία και όχι αυτή που μας έχει αποικιοποιήσει.». Σύμφωνα με πληροφορίες, τα τελευταία χρόνια, τοπικές συλλογικότητες έχουν λάβει αρκετές κινεζικές προτάσεις για τουριστικά και οικονομικά πρότζεκτ, των οποίων ο άξονας βρίσκεται στην εκμετάλλευση του νικελίου. Όμως αυτές δεν τους έδωσαν συνέχεια, συνειδητοποιώντας την εισοδιστική στρατηγική.
Στη Μαγιότ, το δόλιο παιχνίδι από τις Κομόρες
8.000 χιλιόμετρα πιο μακριά, στον Ινδικό, το διαμέρισμα της Μαγιότ επίσης στοχοποιείται από επιχειρήσεις επιρροής. «Η Μαγιότ αποτελεί κεντρικό σημείο όσον αφορά τις αναμείξεις, εξαιτίας των Κομόρες», εξηγεί ο βουλευτής της Αναγέννησης Σασά Ουλιέ, πρόεδρος της επιτροπής νόμων και μέλος της κοινοβουλευτικής ομάδας για τις πληροφορίες. Με τα δύο δημοψηφίσματα του 1974 και του 1976, οι Μαορέ δήλωσαν ότι επιθυμούν να παραμείνουν Γάλλοι, αντίθετα με τις Κομόρες που έγιναν κυρίαρχο κράτος. Έκτοτε, οι Κομόρες διεκδικούν τη Μαγιότ, που αποκαλούν «αδελφό νησί». «Είναι το μόνο γαλλικό κατοικημένο έδαφος που διεκδικείται από μια ξένη χώρα», αναφέρει η βουλευτίνα της ομάδας «Ελευθερίες, Ανεξάρτητοι, Υπερπόντια διαμερίσματα και Εδάφη» (LIOT, κεντροδεξιά) της Μαγιότ, Εστέλ Γιουσουφά, η οποία συνεχίζει λέγοντας: «Οι Κομόρες αναμειγνύονται στη Μαγιότ. Αυτή εντάσσεται στην κομοριανή εθνικιστική ρητορική». Συμβολικά, οι Κομόρες έχουν πετύχει πολλές καταδίκες στη ΓΣ του ΟΗΕ ενάντια στη Γαλλία.
Ο Πούτιν και ο πρόεδρος των Κομόρες και της Αφρικανικής Ένωσης Αζάλι Α’ Σουμάνι, κατά τη 2η σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής, στις 28/7/2023 (Φωτό: Βαλέρι Σαριφούλι-Tass Host Photo Agency)
Οι Κομόρες διαθέτουν έναν μηχανισμό πολύ αποσταθεροποιητικό. Κατά το πρότυπο του τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο οποίος εργαλειοποίησε το μεταναστευτικό ζήτημα έναντι της ΕΕ, ή της Λευκορωσίας που άφησε τους υπηκόους της να φύγουν για την Ουκρανία, αφήνουν να φύγουν από το έδαφός τους χιλιάδες άτομα, φτωχά και απελπισμένα, που θέλουν να βρουν μια καλύτερη ζωή στη Μαγιότ. Επίσης, αρνούνται να τα φιλοξενήσουν ενώ η Γαλλία θέλει να τα απελάσει. αποτέλεσμα: στη Μαγιότ, πάνω από το μισό του πληθυσμού είναι ξένοι. χωρίς να υπολογίσουμε την άφιξη αφρικανών αιτούντων άσυλο, προερχόμενων από χώρες των Μεγάλων Λιμνών ή της Σομαλίας, αφότου έχουν περάσει από τις Κομόρες ή τη Μαδαγασκάρη. Σύμφωνα με πληροφορίες, 3.000 από αυτά τα άτομα έχουν ζητήσει άσυλο με το που έφτασαν στη Μαγιότ, και 2.000 το έχουν αποκτήσει.
Στη Μαγιότ επίσης, το παιχνίδι της Ρωσίας
Κι εκεί ακόμα, η Ρωσία δεν χαλαρώνει Υποστηρίζει τις Κομόρες, κατηγορώντας τη Γαλλία ότι ελέγχει παράνομα τη Μαγιότ. Ήδη το 2018, με τον κομοριανό ομόλογό του δίπλα, ο ρώσος υπ.εξ. Σεργκέι Λαβρόφ κατηγορούσε τους Δυτικούς ότι διασπούν τα έθνη: «Οι χώρες που οργάνωσαν την απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία ή της Μαγιότ από τις νήσους Κομόρες μάς δίνουν καλά παραδείγματα για τα δύο μέτρα και τα δύο σταθμά», δήλωσε. Αυτή η ρητορική εντάθηκε μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Στις 14 Μάρτη 2023, ο ρώσος πρέσβης για τις Κομόρες δήλωνε, μάλιστα, ότι η χώρα του ήταν «έτοιμη να δράσει από κοινού με το Μορόνι για μια γρήγορη πολιτική διευθέτηση της κατάστασης γύρω από το θέμα της Μαγιότ».
H διείσδυση του ρωσικού ιμπεριαλισμού στις αποικίες και τις νεοαποικίες του γαλλικού ιμπεριαλισμού έχει λάβει, όπως και στην Ελλάδα, και καλτ διαστάσεις. Στο βίντεο, ο καταγόμενος από τις Κομόρες Μαγιοτινός «Ράστα Πρεζιντάν» Μπαμπά Σιχάμπι τραγουδά το «χιτάκι» «Αγαπώ τον Πούτιν». Σε… ακόμα καλύτερη εκτέλεση εδώ.
Η βουλευτίνα Εστέλ Γιουσουφά επισημαίνει σχετικά τις διαδικτυακές επιθέσεις που δέχεται στο Facebook από δεκάδες ψεύτικα προφίλ και καταγγέλλει τις συχνές βλάβες στο πληροφοριακό σύστημα του νοσοκομείου της Μαγιότ. Δίχως να διαθέτει τυπικά αποδεικτικά στοιχεία, υπενθυμίζει ότι αυτό μοιάζει τις μεθόδους υβριδικού πολέμου της Ρωσίας στη γαλλόφωνη υποσαχάρια Αφρική. Στη Μαγιότ, ρωσικές σημαίες και γκράφιτι εκθειαστικά για τον Πούτιν έχουν κάνει επίσης την εμφάνισή τους.
Μια μάχη για το φυσικό αέριο
Το έδαφος αυτό είναι ακόμα πιο ευαίσθητο αφού αποτελεί την πίσω αυλή της Τοτάλ. Η γαλλική εταιρία εκμεταλλεύεται αέριο στο Κανάλι της Μοζαμβίκης για την εξασφάλιση προμηθειών για τη μητροπολιτική Γαλλία, που έγιναν αβέβαιες με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ωστόσο, στο Μορόνι, ένας Οίκος της Ρωσίας εγκαινιάστηκε τον Μάρτη του 2024. Ρωσικά δίκτυα επιρροής που μοιάζουν με αυτά που είχαν ανοίξει στη Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, μετά την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων. Η Μόσχα διαθέτει πλέον ένα προκεχωρημένο φυλάκιο σε μικρή απόσταση από ένα γαλλικό διαμέρισμα. Η κατάσταση στις Κομόρες, εξάλλου, παρακολουθείται πολύ στενά από τις γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Δύο ταμπέλες με αντικρουόμενα συνθήματα. Αριστερά: Η Μαγιότ είναι γαλλική και θα παραμείνει για πάνα. Δεξιά: Η Μαγιότ είναι κομοριανή και θα παραμείνει για πάντα.
«Οι αρχές στερούνται διαύγειας»
Για την πάλη ενάντια στην παραπληροφόρηση ή τις διαδικτυακές απειλές, τον Ιούλη του 2021 δημιουργήθηκε το Βίνιουμ, προσκείμενο στη Ματινιόν και με καθήκον την παρακολούθηση των ξενικών ψηφιακών αναμείξεων. Το Βίνιουμ δοκιμάστηκε στη Ν. Καληδονία τον Δεκέμβρη του 2021, κατά τη διάρκεια του 3ου δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία, μετά από ύποπτες διαδικτυακές κινήσεις που ανιχνεύτηκαν ένα χρόνο νωρίτερα, κατά τη διάρκεια του 2ου δημοψηφίσματος. Από την πλευρά του, το Α/ΓΕΕΘΑ και μια υποδιεύθυνση του υπ.εξ. που δημιουργήθηκε ειδικά τον Αύγουστο του 2022, χρεώθηκαν με τη διατύπωση προτάσεων απάντησης προς την κυβέρνηση. Όμως, «δεν δημοσιεύεται τίποτα επί του ζητήματος», μας εξηγούν από το υπ.εξ. «Θέλουμε να αποφύγουμε να πέσουμε στην παγίδα να διαφημίζουμε τον αντίπαλο».
Ο προαναφερθείς για το θέμα της Ν. Καληδονίας ανώτατος αξιωματούχος, ωστόσο, δηλώνει ανήσυχος: «Οι αρχές στερούνται διαύγειας όσον αφορά αυτές τις αναμείξεις. Είμαστε ακόμα πίσω, γιατί δεν έχουμε ούτε τα εργαλεία, ούτε θέληση για ανάλυση». Για τον βουλευτή Σασά Ουλιέ, συμμετέχοντα στην κατάθεση νομοσχεδίου ενάντια στις ξενικές αναμείξεις, το οποίο σύντομα θα συζητηθεί στη Γερουσία, «πρέπει να υπάρχει απόλυτη επαγρύπνηση. Είχαμε μια χρυσή εποχή για τις υπηρεσίες πληροφοριών κατά την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, γιατί όλες οι υπηρεσίες του κόσμου είχαν συμφέρον από τη συνεργασία. Στο θέμα της ανάμειξης, είσαι μόνος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σημάνουμε συναγερμό σε όλη τη γαλλική κοινωνία».
Μετάφραση από τα γαλλικά parapoda.
Bλ. επίσης
Ρωσία: Από τον πλανήτη Άρη μέχρι τη Μαδαγασκάρη (06/11/2015)
Tagged: σχέσεις Γαλλίας - Αρμενίας, σχέσεις Γαλλίας - Αζερμπαϊτζάν, σχέσεις Γαλλίας - Βανουάτου, σχέσεις Κίνας - Ανατολικού Τιμόρ, σχέσεις Κίνας - Κιριμπάτι, σχέσεις Κίνας - Νησιών Σολομώντα, σχέσεις Κίνας - Παπούας-Νέας Γουϊνέας, σχέσεις Κομόρες - Ρωσίας, σχέσεις Μαγιότ - Κομόρες, σχέσεις Νέας Καληδονίας - Κίνας, σχέσεις Νέας Καληδονίας - Ρωσίας, σχέσεις Ρωσίας - Γαλλίας
παρα ποδα 
Σχολιάστε