Παρακάτω παρατίθενται μεταφρασμένες οι δύο τοποθετήσεις του Λάζαρ Καγκάνοβιτς για τον Ιούνη του 1957, οπότε και η χρουσιωφική ρεβιζιονιστική ομάδα έδιωξε από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ τους τελευταίους επιφανείς μαρξιστές – λενινιστές, Μαλένκοφ, Μολότοφ, Καγκάνοβιτς, αλλά και τον ανερχόμενο θεωρητικό του κόμματος, Ντμίτρι Σεπίλοφ. Όπως αναφερόταν και στον “πρόλογο” της μετάφρασης της μαρτυρίας του Σεπίλοφ, το θέμα δεν είναι αποκλειστικά ιστορικό, αλλά έχει να κάνει με το πώς μπορεί, να αποτελέσει αντικείμενο υπεράσπισης μια μαρξιστική – λενινιστική γραμμή εντός “κομματικών διαδικασιών” και χωρίς φραξιονισμούς, αλλά και πώς μπορεί να διαλυθεί μία μαρξιστική – λενινιστική πλειοψηφία από ρεβιζιονιστές και λοιπούς εκφυλισμένους. Από τις μαρτυρίες και του Καγκάνοβιτς και του Σεπίλοφ, αναδεικνύεται πως το timing, η έγκαιρη πρόληψη, προτού η λέπρα εξαπλωθεί σε όλο το κομματικό σώμα, αλλά και η πρόνοια για χρήση όλων των προβλεπόμενων από το καταστατικό μέσων, η γνώση της σύνδεσής τους, μπορεί να αντικρούσει αποτελεσματικά το ρεβιζιονισμό.
Ο Λάζαρ Μοϊσέγιεβιτς Καγκάνοβιτς (φωτό)
Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο, το οποίο πάντοτε, όταν ζητείται από κάποιον να δράσει συλλογικά και έντιμα, μετρά: το ξεμονάχιασμα το οποίο επιδιώκει και στο οποίο προβαίνει ο ρεβιζιονιστής και ο εκφυλισμένος, ο οποίος γνωρίζει ότι ανοιχτά, “δημόσια” (είτε εντός όλου του κόμματος είτε ακόμα και της κοινωνίας), οι πρακτικές του δεν μπορούν να σταθούν. Έτσι, εξαπολύει πισώπλατες συκοφαντίες και κατασκευάζει μυθοπλασίες, ή δημιουργεί ατμόσφαιρα όχλου, ώστε είτε ο άμεσα κατηγορούμενος, είτε ο τρίτος, να νιώσει μόνος. Στο σημείο αυτό, η ψυχραιμία είναι καταλυτική, ώστε να αποκατασταθούν στις θέσεις του κατηγορούμενου και του κατήγορου αυτοί που πρέπει. Υπάρχει η αντίφαση στο μαρξιστή – λενινιστή: να αναδείξει το ρεβιζιονισμό των άλλων ή να αναδείξει το φανταστικό των κατηγοριών, θύμα των οποίων θα μπορούσαν να πέσουν όλοι οι άλλοι, τους οποίους πρέπει να κερδίσει με το μέρος του ο μαρξιστής – λενινιστής. Η επιδεξιότητα στην τακτική, χωρίς να αναιρεθεί και ο χαρακτήρας αρχών που έχει η διαμάχη με τους ρεβιζιονιστές και τους λοιπούς εκφυλισμένους, καθορίζει πολλά. Όταν τουλάχιστον διεξάγεται η “δίκη” εντός διαδικασιών (οι οποίες, συμφέρει το μαρξιστή – λενινιστή, να είναι όσο πιο πλατιές γίνεται)…
Και αν η κατάσταση εντός διαδικασιών δεν σώζεται; Όπως και να’χει, η στάση των εκφυλισμένων είναι περισσότερο διδακτική, παρά εξοργιστική. Οι εκφυλισμένοι επιδιώκουν να φέρουν τον άλλο σε μια τέτοια κατάσταση όπου λέει “φεύγω” (αν δεν έχουν πρόβλημα να “βάψουν τα χέρια τους με αίμα” από διαγραφές). Αφού, βέβαια, προηγουμένως, τον έχουν “στίψει” και απαξιώσει (π.χ. απομονώσει από την κοινωνία, μειώσει το επίπεδο του σε μαχητικότητα, πολιτικό κριτήριο κ.α., μετατρέψει σε συνένοχο, ακριβώς λόγω της μακρόχρονης παραμονής σε κόμμα υπό ρεβιζιονιστική ηγεσία και γραμμή), ώστε να μην είναι δυνατό ή εύκολο να ανακάμψει και τους κάψει (και μόνο για το λόγο επειδή υπάρχει στο κίνημα). Ό,τι ακριβώς επιδιώκουν οι ρεβιζιονιστές και οι άλλοι εκφυλισμένοι να κάνουν στους μαρξιστές – λενινιστές πριν να “χωρίσουν τα τσανάκια” τους, αυτό ακριβώς πρέπει να αναιρούν οι μαρξιστές – λενινιστές ακριβώς μετά την οργανωτική ρήξη. Και πρώτα από όλα, πρέπει να αποκαθιστούν τη μαχητικότητά τους και τη σύνδεση με την κοινωνία. Άμεσα, γιατί τα αποτελέσματα της παραμονής σε ένα τέτοιο κόμμα ή οργάνωση, δεν φεύγουν εύκολα.
***
Η “αντικομματική ομάδα”
– Ο Στάλιν κατά τα τελευταία χρόνια – λέει ο Καγκάνοβιτς, έκανε λάθη στην εκτίμηση ανθρώπων. Έφερε κοντά του το Χρουσιώφ, το Μαλένκοφ και το Μπέρια, ενώ τους Μολότοφ, Καγκάνοβιτς και Βοροσίλοφ τούς απομάκρυνε. Φαίνεται, νόμιζε ότι εμείς θα μπορούσαμε, να το πω έτσι, να είμαστε μετά από αυτόν… Ήδη προετοίμαζε την αποχώρησή του, έτσι πιστεύω..
Όμως σε ποιους βασιζόταν πιθανώς, στο Χρουσιώφ ή το Μπέρια;
Στο ότι ο Στάλιν μάς παραμέρισε (σ.σ. Το Μολότοφ και τον Καγκάνοβιτς) και δεν μας εκτιμούσε κατάλληλα αλλά εμείς ακριβώς, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, και εγώ και ο Μολότοφ αποδείξαμε ότι ήμασταν και οι δύο πολύ ισχυροί. Σε αυτό, φυσικά, έκανε λάθος. Κρίμα.
-Χάρη σε αυτό, προέκυψε ο Χρουσιώφ με το φιλελεύθερο και άσχετο χρουσιωφισμό. Αν ένας από τους δυο σας είχε ανέλθει στην εξουσία, θα υπήρχε άλλη γραμμή στο κόμμα.
-Πράγματι, ο Στάλιν δεν κατάλαβε όπως έπρεπε την πολιτική μας.
-Χάσατε το μομέντουμ. Αυτό είπα και στο Μολότοφ. Την εποχή της δράσης της “αντικομματικής ομάδας” θα μπορούσατε να πάρετε την εξουσία.
-Δεν ήμασταν οργανωμένοι, λέει ο Καγκάνοβιτς. Δεν ήμασταν φράξια. Αν ήμασταν φράξια, αν είχαμε οργανωθεί, θα μπορούσαμε να πάρουμε την εξουσία.
Το επιβλητικό Μετρό της Μόσχας ονομαζόταν τα πρώτα 20 χρόνια “Λάζαρ Καγκάνοβιτς” (φωτό)
-Είχατε το απαραίτητο κύρος, η πλειοψηφία ήταν μαζί σας.
-Η πλειοψηφία του Προεδρείου. Όμως δεν ήμασταν οργανωμένοι.
-Ο Νικήτα ήταν σε θέση να σας ξεγελάσει όλους;
-Όχι απλώς να μας ξεγελάσει, ήταν ένας απατεώνας πρώτης τάξης. Και εμείς απλώς ασχολούμασταν με “κοινοβουλευτικές” διαδικασίες. “Κοινοβουλευτισμός”, να, αυτό ήταν το λάθος μας.
-Όμως εσείς ελέγχατε τα πάντα, μπορούσατε να τον έχετε απομακρύνει και απλώς να κάθεται κάπου σε ένα κολχόζ…Επικεφαλής ενός κολχόζ..
-Πράγματι. Δεν ήμασταν οργανωμένοι. Δεν ήμασταν οργανωμένοι. Δεν ήμασταν φράξια – να το λάθος. δεν συναντούσαμε ανθρώπους μυστικά, καταλαβαίνετε.
-Και γιατί γράψανε και για “συμπλεύσαντα μαζί τους Σεπίλοφ”; Σας υποστήριξε μετά, δηλαδή;
-Αυτός μετά απρόσμενα τοποθετήθηκε υπέρ μας στο Πολιτικό Γραφείο, ο μόνος γραμματέας της ΚΕ, ο οποίος αποκάλυψε το Χρουσιώφ… Αυστηρά μιλώντας, ο Χρουσιώφ όλη την ώρα στη Γραμματεία καταφερόταν εναντίον του Προεδρείου της ΚΕ. Ο μόνος άνθρωπος που αποδείχτηκε τίμιος, ήταν ο Σεπίλοφ, ο μόνος άνθρωπος..
Μετάφραση από τα ρώσικα. Από το βιβλίο του Φέλιξ Τσούγιεφ: “Αυτά είπε ο Καγκάνοβιτς” (βλ.εδώ το βιβλίο στα ρώσικα και εδώ το σχετικό απόσπασμα στα αγγλικά).
***
Ιούνης 1957
Θα νόμιζε κανείς ότι μετά το 20ό συνέδριο, η πρακτική δουλειά θα βελτιωνόνταν, όμως, δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
Μετά το 20ό συνέδριο, τα τελευταία ίχνη σεμνότητας του Χρουσιώφ εξαφανίστηκαν – όπως λένε, “πήρε ψηλά τον αμανέ”.
Έχοντας αισθανθεί “ηγέτης”, σταμάτησε να προετοιμάζει προσεκτικά τα θέματα για τις συνεδριασεις του Προεδρείου. Η συλλογικότητα στην καθοδήγηση σοβαρά παραβιάστηκε, και το κυριότερο – αυτό οδήγησε σε σοβαρά λάθη στην ουσία της καθοδήγησης στην πολιτική και την οικονομία. Πήγε, για παράδειγμα, στο Γκόρκι, και ξαφνικά μαθαίνουμε ότι σε συγκέντρωση ανακοίνωσε ότι, υλοποιώντας επιθυμία που τάχα εξέφρασαν οι εργάτες του Γκόρκι, όλες οι κρατικές αποπληρωμές δανείων αναστέλλονται για 20 χρόνια. Έπειτα, πράγματι, αυτή η απόφαση διαμορφώθηκε με τηλεφωνική ψηφοφορία, όμως το όλο θέμα το έκανε ο Χρουσιώφ.
Όλοι γνωρίζουν τι δυσαρέσκεια αυτό προκάλεσε στον πλυθυσμό και τι δυσπιστία δημιούργησε προς το κράτος.
Εδώ και κάποιο καιρό ο Χρουσιώφ είχε αρχίσει να επιδεικνύει ενεργητικότητα σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Αυτό, φυσικά, ήταν καλό. Εγώ ο ίδιος τον είχα συμβουλεύσει ότι από την εποχή του Λένιν, ούτε ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής δεν αποφασιζόταν χωρίς το Πολιτικό Γραφείο, και ότι ο Στάλιν όλα τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής τα μετέφερε στο Πολιτικό Γραφείο και μαζί με τα μέλη του ασχολιόταν με αυτά. Συνεπώς, και αυτός, ως Πρώτος Γραμματέας ΚΕ, απαραιτήτως έπρεπε να ακολουθήσει αυτό τον κανόνα. Στην αρχή ο Χρουσιώφ ακολουθούσε αυτή τη σειρά, όμως μετά άρχισε να δρα κατά το δοκούν. Επιδεικνύοντας ότι “κατείχε την τέχνη”, ως ένας αξεπέραστος “γνώστης” της διπλωματίας, ο Χρουσιώφ σχεδόν σε όλα τα σχέδια του Υπ. Εξ. άρχισε να φέρνει τις διορθώσεις του ή απλώς να τα απορρίπτει, ιδίως όταν μετά από πρότασή του ο Μολότοφ απομακρύνθηκε από τη θέση του Υπουργού Εξωτερικών (παρότι αυστηρά ασκούσε πολιτική ειρήνης).
Υπήρξε ένα ζήτημα στο οποίο το Προεδρείο δεν υποστήριζε το Μολότοφ. Ήταν το ζήτημα για τη Γιουγκοσλαβία. Ο Μολότοφ δεν προχωρούσε στην αποκατάσταση των σχέσεων με τη Γιουγκοσλαβία, συμπεριλαμβανομένης και αυτής σε κρατικό επίπεδο. Το Προεδρείο της ΚΕ πήρε απόφαση για την αποκατάσταση των σχέσεων σε κρατικό επίπεδο με παράλληλη τη διατήρηση αποκλίσεων σε επίπεδο κομματικής – ιδεολογικής γραμμής. Ο Χρουσιώφ στην πραγματικότητα, προχώρησε περαιτέρω, και σε κομματικό επίπεδο, παραβιάζοντας τις οδηγίες της ΚΕ.
O Καγκάνοβιτς μπροστά από προτομή του Λένιν (φωτό)
Γενικά ο Χρουσιώφ “ξέφυγε” και άρχισε να δίνει συνεντεύξεις σε ξένους χωρίς προηγούμενη συμφωνία με το Πολιτικό Γραφείο, δηλαδή παραβιάζοντας την καθιερωμένη “σειρά”. Ξαφνικά, για παράδειγμα, το Πολιτικό Γραφείο μαθαίνει ότι ο Χρουσιώφ μίλησε σε τηλεοπτική εκπομπή για διεθνή ζητήματα, χωρίς σε κανέναν να πει τίποτα προηγουμένως. Αυτό ήταν σοβαρή παραβίαση όλων των κανόνων κομματικής καθοδήγησης για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Το Πολιτικό Γραφείο ποτέ δεν έδινε τέτοιο δικαίωμα να μιλά κανείς δημοσίως χωρίς την άδειά του και χωρίς προηγουμένως να μην δει ακόμα και τους ανώτατους διπλωμάτες, πόσο μάλλον εδώ που γνωρίζαμε την ανεπάρκεια, τη “λαμπρότητα” και δεινότητα της ρητορικής του ικανότητας, και εμείς ανησυχούσαμε ότι μπορεί να τα κάνει ρημαδιό. Αυτό το ζήτημα τέθηκε από εμάς στο Προεδρείο. Μία έντονη και παρατεταμένη συζήτηση έλαβε χώρα. Ο Χρουσιώφ υποσχέθηκε στο Προεδρείο ότι στο μέλλον δεν θα προβεί σε παρόμοιες ενέργειες και ότι θα ακολουθεί τα καθιερωμένα. Μετά τα γεγονότα του 1957 και την αλλαγή του Προεδρείου, ως το “αφεντικό” που κατέχει πλήρως την εξουσία, άλλαξε τον καθιερωμένο αυτόν κανόνα και τοποθετούταν μόνος του, όπου και όπως ήθελε. Εδώ ήδη, κυρίως, εργάζονταν λογοτεχνικοί “βοηθοί”, σύγχρονα ρομπότ – και έγραφαν, έγραφαν, και αυτός διάβαζε και διάβαζε, μέχρι να κουραστεί η γλώσσα, ώστε να ξεκουραστεί το κεφάλι.
Το μεγαλύτερο οργανωτικό “ταλέντο” του ο Χρουσιώφ το έδειξε στη “μεγαλειώδη” αναδιοργάνωση του κρατικού μηχανισμό. Δεν θα αναφέρω εδώ λεπτομερώς αυτή την αναδιοργάνωση – αυτά είναι γνωστά. Διαλύθηκαν σχεδόν όλα τα οικονομικά υπουργεία. Ιδρύθηκαν Συμβούλια Λαϊκής Οικονομίας (Σοβναρχόζ). Από μόνη της η ιδέα συμβουλίων λαϊκής οικονομίας θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμη αν τα υπουργεία διατηρούνταν, έστω και υποβαθμισμένα, αν αυτά τα συμβούλια λαϊκής οικονομίας ήταν στενά συνδεδεμένα με κέντρα σε επίπεδο εδαφικό, Δημοκρατιών και Όμπλαστ και είχαν έναν συγκεκριμένο κύκλο επιχειρήσεων τις οποίες πλήρως να ελέγχουν. Αυτό σχετίζεται ιδίως με την τοπική βιομηχανία, με την πλατιά έννοια. Όμως αν στην αρχή τα συμβούλια λαϊκής οικονομίας αφορούσε μια περιοχή έκτασης σχεδόν παρόμοιας με το επίπεδο των όμπλαστ, σύντομα άρχισε η διαφοροποίησή τους από αυτή την έκταση.
Διάφρα μέλη του Προεδρείου της ΚΕ έφεραν πρόταση για την ίδρυση Ανώτατου Συμβουλίου Λαϊκής Οικονομίας της ΕΣΣΔ. Στην αρχή αυτό θεωρήθηκε από το Χρουσιώφ “συντηρητική απάντηση” στις μεταρρυθμίσεις του, αλλά μετά ο ίδιος άρχισε να ιδρύει σοβναρχόζ σε επίπεδο Δημοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης και της ΡΟΣΣΔ, και μετά οργανώθηκε και Πανενωσιακό Συμβούλιο Λαϊκής Οικονομίας. Σε καθένα από αυτά ιδρύονταν όργανα ανά περιοχή και κλάδο – επρόκειτο για μια συνεχή, μόνιμη αναδιάρθρωση. Έπειτα, όταν η ζωή έκανε αισθητό ότι η σύχρονη διαδικασία εξειδίκευσης της βιομηχανίας χρειάζεται την αντίστοιχη οργάνωση, ιδρύθηκαν στη θέση των καταργημένων υπουργείων επιτροπές ανά κλάδο – αρχικά σε επίπεδο Κρατικής Επιτροπής Σχεδιασμού (Γκοσπλάν), και έπειτα ανεξάρτητες κρατικές επιτροπές, σχεδόν με δικαιώματα και ρόλο υπουργείων (και για μεγαλύτερο κύρος, αποκαλούνταν ως και υπουργεία, όμως ευνουχισμένα, εξουδετερωμένα, αδύναμα). Επομένως, αυτό το συμπλήρωμα κρατικών επιτροπών σε συνδυασμό με τα γιγάντια σοβναρχόζ δεν μπορούσαν να αντέξουν στην αυστηρή κριτική από την πραγματικότητα της ζωής. Όσον αφορά τα τοπικά σοβναρχόζ, εγώ προσωπικά θα πίστευα ότι υπό τις περιφερειακές εκτελεστικές επιτροπές θα μπορούσαν να υπάρχουν τέτοια όργανα για την οικονομία υπό τη μια ή την άλλη ονομασία. Τέτοια όργανα θα πρέπει να ενώνουν συγκεκριμένες ομάδες επιχειρήσεων: καταναλωτικών αγαθών, μεταλλουργικών, οικοδομικών υλικών, τροφίμων κοκ – ώστε να ικανοποιούν ένα σημαντικό τμήμα των αναγκών του πληθυσμού. Θα έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην κατά περιοχές συνεργασία των επιχειρήσεων, για παράδειγμα, την κατασκευή ανταλλακτικών αυτοκινήτων, ιδίως με την μεταφορά με οχήματα, και γενικά θα περιόριζαν τις μακρινές και κοστοβόρες μεταφορές Αυτά τα όργανα (σοβναρχόζ ή υπό άλλη ονομασία) πρέπει να υπόκεινται στις ετελεστικές επιτροπές των Όμπλαστ, των Σοβιέτ, πρέπει να είναι κερδοφόρα και να βελτιώνουν το επίπεδο ζωής του πληθυσμού, πρωτίστως των εργατών.
Ο Χρουσιώφ και εδώ, στο ζήτημα των σοβναρχόζ, χάλασε μια όχι άσχημη ιδέα. Με μια καλή οργάνωση θα μπορούσε να ωφελήσει, αν δεν υπήρχε η επιθυμία του Χρουσιώφ να φωνάξει το δικό του “Εύρηκα” σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο Καγκάνοβιτς με το Στάλιν ντυμένοι με εθνικές ενδυμασίες από το Τατζικιστάν σε συνδιάσκεψη των πρωτοπόρων συνεταιριζόμενων αγροτών της χώρας αυτής στις 4 Δεκέμβρη 1935 (φωτό)
Οργανώθηκε παλλαϊκή ψηφοφορία, προτάσεις έγιναν δεκτές, όμως δεν υπήρξε σταθερότητα.
Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι εδώ υπήρχε ο στόχος να επιτευχθούν παράπλευρα αποτελέσματα ή ίσως, το κύριο αποτέλεσμα να ήταν να “κουρευτούν”, να θαφτούν ή, όπως λένε οι τροτσκιστές, να “ταρακουνηθούν” στελέχη υπουργείων και των τοπικών οργάνων τους και να αντικατασταθούν οι “αναξιόπιστοι”. Ειναι αμφίβολο ότι αυτό έδωσε τα επιθυμητά αποτελέσματα και στη λαϊκή οικονομία αυτή η”μεγαλειώδης” χρουσιωφική αναδιοργάνωση έκανε ζημιά.
Ιδιαίτερα παράλογη, αντιφάσκουσα με τις βάσεις της οικοματικής μας οικοδόμησης ήταν ο με πρότασή του διαχωρισμός των καθοδηγητικών κομματικών οργάνων επιπέδου Όμπλαστ σε βιομηχανικά και οικονομικά. Η ζημιά αυτής της καινοτομίας είναι τόσο προφανής που δεν χρειάζεται να την αποδείξει κάποιος.
Είναι γνωστό ότι το κυριότερο ζήτημα ήταν το ζήτημα της κτηνοτροφίας. Ήδη πριν από το 20ό συνέδριο, στις Ολομέλειες της ΚΕ και στο ίδιο το 20ό συνέδριο με όλη την αυστηρότητα τέθηκε το ζήτημα αυτό. Στην εισήγηση της ΚΕ υπήρχε προειδοποίηση ενάντια σε μια χαλαρή προσέγγιση του ζητήματος.
Όμως μετά το συνέδριο, μη επιτυγχάνοντας να επιτευχθεί τίποτα το σοβαρό στην εφαρμογή των κατευθύνσεων του συνεδρίου για την κτηνοτροφία, ο Χρουσιώφ ριζικά άλλαξε τις κατευθύνσεις του συνεδρίου. Αυτή την αλλαγή ο Χρουσιώφ την έκανε όχι για πρακτικούς λόγους και μετά από σοβαρή συζήτηση και αποφάσεις, αλλά πάλι σε μια συγκέντρωση για τα εγκαίνια της Έκθεσης Αγροτικής Οικονομίας την άνοιξη του 1957.
Μη λογοδοτώντας στο Προεδρείο της ΚΕ, στο Υπουργικό Συμβούλιο, χωρίς καν να μιλήσει σε κανέναν σύντροφο (φαίνεται ότι ήθελε πάλι να εκπλήξει τους πάντες), ο Χρουσιώφ, παρουσία όλων των μελών του Προεδρείου, διακήρυξε ένα νέο γενικό καθήκον για το κόμμα και την κυβέρνηση. “Εμείς, είπε, θέτουμε το γενικό μας καθήκον στον τομέα της κτηνοτροφίας – να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τις ΗΠΑ το 1960 στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, στην ανάπτυξη ζωικού κεφαλαίου. Διακηρύττοντας ένα τέτοιο ελκυστικό καθήκον – πειρασμό, δεν έκανε κανέναν πρακτικό υπολογισμό, γιατί δεν το είχε καν. “Εμείς”, κατέληξε, “μπορούμε και πρέπει να εκπληρώσουμε αυτό το καθήκον. Όλο το κόμμα, ο λαός, οι κολχόζνικοι πρέπει να αναλάβουν και να εκπληρώσουν αυτό το καθήκον”.
Αυτό ήταν ένα κάλεσμα σε μια συγκέντρωση, και όχι ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο σχέδιο, πουθενά και ποτέ δεν είχε συζητηθεί – ούτε στο Προεδρείο της ΚΕ, ούτε στο Υπουργικό Συμβούλιο. Όλα τα μέλη του Προεδρείου της ΚΕ ήταν εξοργισμένα με αυτή τη νέα υποκειμενίστικη συμπεριφορά του Χρουσιώφ. Παραβιάζοντας τα έθιμα τα μέλη του Προεδρείου δεν πήγαν μετά τη συγκέντρωση να δειπνήσουν από κοινού, αλλά πήγε καθένας σπίτι του. Ο Χρουσιώφ ένιωσε ντροπή για αυτό, παρότι στην αρχή μάς προσέγγισε με μια αυτάρεσκη όψη κάποιου που είχε συλλάβει μια “μεγαλειώδη ιδέα”. Την επομένη συγκλήθηκε Προεδρείο της ΚΕ, στο οποίο συζητήσαμε αυτό το ζήτημα. Τα μέλη του Προεδρείου, καθένα με τον τρόπο του, επέκρινε το Χρουσιώφ πάνω από όλα για το ότι δεν είχε αναφέρει νωρίτερα αυτή την πρότασή του. Τα μέλη του Προεδρείου πρότειναν στο Χρουσιώφ να αναφέρει τους υπολογισμούς που θα είχε κάνει και τα μέτρα που πίστευε ότι θα έδιναν τη δυνατότητα να υλοποιηθεί αυτό το καθήκον που είχε θέσει.
Ο Χρουσιώφ, αναγνωρίζοντας ότι αυτή του η ενέργεια ήταν λάθος, ουσιαστικά υπερασπίστηκε την ορθότητα του λόγου του, όμως δεν έδωσε κανένα υπολογισμό ή τεκμηρίωση.
Το Προεδρείο κατηύθυνε το Γκοσπλάν να κάνει τους απαραίτητους υπολογισμούς και να αναφέρει στο Προεδρείο τους όρους εκπλήρωσης αυτού του καθήκοντος – να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τις ΗΠΑ σε αριθμό ζωικού κεφαλαίου. Ούτε μια βδομάδα δεν έκανε υπολογισμούς το Γκοσπλάν, και στο τέλος, σε συνεδρίαση του Προεδρείου της ΚΕ παρουσίασε τους υπολογισμούς και τα συμπεράσματά του για τη δυνατότητα να φτάσουμε τις ΗΠΑ σε αριθμό ζωικού κεφαλαίου: αυτό θα γινόταν το 1970 – 1972, δηλαδή, 10 και πλέον χρόνια μετά από όσα ανέφερε ο Χρουσιώφ. Η συνεδρίαση ήταν θυελλώδης. Ο Χρουσιώφ αποκάλεσε τα μέλη του Γκοσπλάν συντηρητικούς, θύμωσε, ύψωσε απειλητικά τη μικρή γροθιά του, όμως δεν μπόρεσε να αντικρούσει τους υπολογισμούς του Γκοσπλάν.
Τα μέλη του Προεδρείου έτειναν να υιοθετήσουν τις προτάσεις του Γκοσπλάν, όμως στο Γραφείο πάρθηκε η απόφαση να δοθεί εντολή στο Γκοσπλάν να επεξεργαστεί περαιτέρω το ζήτημα. Συγχρόνως, εντάλθηκε το Υπουργείο Αγροτικής Οικονομίας και ο μηχανισμός της ΚΕ να επεξεργαστούν μέτρα για την επίσπευση της ανάπτυξης της κτηνοτροφίας κατά εδαφικές περιοχές. Δυστυχώς, οι υπολογισμοί του Γκοσπλάν ήταν και αυτοί πάρα πολύ βεβιασμένοι. Η κτηνοτροφία ήταν το τμήμα στο οποίο περισσότερο από όλα καθυστερούσε η αγροτική μας οικονομία. Εννοείται, δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει μόνο το Χρουσιώφ για αυτό, όμως ο βολονταρισμός του εδώ ήταν ιδίως επιδραστικός.
Ο πρόεδρος του Σοβιέτ της Τασκένδης Καγκάνοβιτς, μαζί με τους αντικαταστάτες του, Αγίλ Μπαμπατζάνοφ (κέντρο) και Σουλτάν Κάσιμ Γιατζάγιεφ το 1920
Μαζί με αυτές τις “μαχητικές θέσεις” στα κρατικά και τα οικονομικά ζητήματα, ο Χρουσιώφ αποφάσισε, προκειμένου να κατακτήσει την αύρα του “δημοκράτη” και “καλλιεργημένου” ανθρώπου, να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία και την Τέχνη. Πόσο τα κατάφερε σε αυτό τον τομέα, μπορεί κανείς να το δεί από μία ομιλία του πριν από τα γεγονότα του Ιούνη του 1957.
Σε μια από τις επαρχιακές κυβερνητικές ντάτσες, από την ΚΕ του κόμματος και το Υπουργικό Συμβούλιο της ΕΣΣΔ οργανώθηκε υπαίθριο γεύμα για συγγραφείς και ανθρώπους της Τέχνης μαζί με την κυβέρνηση και μέλη του Προεδρείου της ΚΕ.
Πριν από το γεύμα, οι άνθρωποι κάναν περίπατο στο μεγάλο πάρκο, πηγαίναν με τις βάρκες τους στις λιμνούλες, συζητούσαν. Ομάδες και ζευγάρια επινοούσαν αυτοσχέδιες παραστάσεις, και διάφορα μέλη της ΚΕ μμαζί με τους φιλοξενούμενους τραγουδούσαν. Ήταν μια πραγματικά χαλαρή και καλή ατμόσφαιρα.
Για κάποιο διάστημα, αυτή η ατμόσφαιρα συνεχίστηκε και μετά αφότου έκατσαν στα τραπέζια και άρχισαν να τσιμπούν. Μετά άρχισε το κύριο μέρος της παράστασης: πρωταγωνιστής αυτός – ο Χρουσιώφ. Παρότι ο λόγος αυτός δημοσιεύτηκε στον Τύπο αρκετά ομαλά, εδώ είχαμε να κάνουμε με σημειώσεις, παρότι δεν υπήρχαν πρακτικογράφοι στο τραπέζι (αλλά και αν βρισκόταν, δύσκολα θα μπορούσε να καταγράψει τι είχε ειπωθεί). Και στο σύνηθες βήμα, όταν μιλούσε χωρίς να έχει γράψει από πριν το λόγο, ο λόγος του δεν ήταν πάντοτε σύμφωνος με τη λογική και, φυσικά, με την ταχύτητα των λόγων. Και εδώ δεν υπήρχε το σύνηθες βήμα, αλλά τραπέζια, στολισμένα με “κίονες” από γυαλί ή άλλο υλικό για “στυλ” και λόγους γεμάτους συναρπαστικό περιεχόμενο. Μπορεί κανείς να φανταστεί τι “καλλιεργημένους” καρπούς έδωσε αυτό το υβρίδιο με όσα περιλαμβάνονταν στο τραπέζι και στο κεφάλι και τη γλώσσα του Χρουσιώφ. Επρόκειτο για ένα αξεπέραστο “αριστούργημα” της ρητορικής τέχνης.
Δεν θα τολμούσα να αναφέρω όλη την πορεία του λόγου του, θα πω ό,τι έχει εντυπωθεί στη μνήμη μου.
Πρώτα από όλα, ο Χρουσιώφ προσπάθησε να αναμασήσει για τους καλλιτέχνες, τους συγγραφείς και τους ανθρώπους της Τέχνης πολλά από όσα είπε στο 20ό συνέδριο για την προσωπολατρία του Στάλιν, με τη διαφορά ότι εκεί διάβαζε, ενώ εδώ εκφραζόταν προφορικά, αυτοσχεδιαστικά, και εδώ φαινόταν πιο “διαυγής”.
Πρέπει να πω ότι τα “καυτά” σημεία έγιναν αντιληπτά από τμήμα του ακροατηρίου ως ευχάριστο πιάτο, για το οποίο ήταν έτοιμοι να του δίναν ακόμα και τον τίτλο του “απόφοιτου Καλών Τεχνών”. Θυμάμαι, όταν ο Χρουσιώφ υπογράμμιζε την ενοχή των καθοδηγητών της ΚΕ, και ιδίως του Μολότοφ, στην καταστολή ακτιβώς της ρωσικής λογοτεχνίας και της Τέχνης, ο συγγραφέας Σομπόλεφ (σ.parapoda: που ως λογοτέχνης είχε γράψει βιβλία με θέμα το Ναυτικό), σχεδόν έπαθε παράκρουση και πήγε να πέσει σε αβαθή. Όμως, στην πλειοψηφία αυτό προκάλεσε όχι μόνο σύγχυση, αλλά και δυσαρέσκεια, για να μη μιλήσουμε και για τα παρευρισκόμενα καθοδηγητικά κομματικά στελέχη.
Η επίθεση του Χρουσιώφ στο μέλος του Προεδρείου της ΚΕ Μολότοφ μπροστά στη μη κομματική διανόηση ήταν ένα πρωτοφανές γεγονός και είχε μακροπρόθεσμους στόχους. Δεν λέγεται άσκοπα το ρητό: “όσα έχει ο αμέθυστος στο νου, έχει ο μεθυσμένος στη γλώσσα”.
Γκόρκι, Καγκάνοβιτς, Βοροσίλοφ και Στάλιν στο βήμα του Μαυσωλείου του Λένιν το 1931 (φωτό)
Το επόμενο “νούμερο” του λόγου του ήταν ήδη η κριτική κάποιων συγγραφέων – επίσης ειδικά επιλεγμένων. Θυμάμαι ότι αντικείμενο συντριπτικής επίθεσης ήταν δύο γυναίκες συγγραφείς: η Μαριέτα Σαγκινιάν και η ποιήτρια Αλιγκέρ. Δεν θα αναφέρω το περιεχόμενο της κριτικής του προς αυτές, όμως, σε κάθε περίπτωση, αυτή δεν ήταν προς υπεράσπιση των κομματικών – λενινιστικών θέσεων για τη λογοτεχνία και την Τέχνη. Χρειάζεται και στις δύο, και στη Σαγκινιάν και στην Αλιγκέρ να αποδώσουμε τιμές – μίλησαν μετά το λόγο του και θαρραλέα και λογικά αντέκρουσαν το Χρουσιώφ. Θυμάμαι τι γέλιο προκάλεσαν τα πρώτα λόγια της παχουλούλας και ομορφούλας Αλίγκερ όταν στράφηκε στο Χρουσιώφ και είπε: “Ιδού – εγώ είμαι αυτή η τρομερή Αλίγκερ!”. Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν προσπάθησε μετά από αυτό το “γεύμα” ο στενός κύκλος του Χρουσιώφ να καλλωπίσει το λόγο του, αυτός προκάλεσε σύγχυση, και δεν συσπείρωσε στις τάξεις του τους παρευρισκόμενους, εκτός, φυσικά, από όσους ήθελαν και τους άρεσε η μάχη στις κορυφές. Αυτό αυτό ξεκάθαρα όχι μόνο το αισθάνθηκαν, αλλά και το άκουσαν από τα χίλια του όψιμου “υπερασπιστή” του “προσβεβλημένου” από τη σοβιετική εξουσία τμήματος της διανόησης. Ωστόσο, και στις τάξεις της ταλαντευόμενης διανόησης υπήρξε σημαντικό τμήμα, το οποίο σόκαρε και προκάλεσε σύγχυση η επίθεση στο Μολότοφ, τον οποίο πάντοτε θεωρούσαν πραγματικό καλλιεργημένο ρώσο διανοούμενο. Όμως αυτός, σκέφτονταν, παρότι προσαρμόζεται σε εμάς, είναι ένας αναξιόπιστος σύμμαχος, ήδη προκαλεί πόνο ο “νέος ηγέτης”.
Το καλύτερο τμήμα της διανόησης που ήταν παρόν έφυγε από το γεύμα σε σύγχυση, και κάποιοι ακόμα και αγανακτισμένοι.
Έτσι ο όψιμος “διαλεκτικός” Χρουσιώφ μετέτραψε κάτι το θετικό σε αρνητικό, όμως πέτυχε νέα όξυνση εντός του Προεδρείου της ΚΕ.
Αν πριν από αυτό μπορούσε να υπολογίζει στην πλειοψηφία του Προεδρείου της ΚΕ, μετά από αυτή την γεμάτη επιθέσεις σε μέλη του Προεδρείου ομιλία, μπορεί ευθέρως να πει κανείς ότι η πλειοψηφία των μελών του Προεδρείου πήρε μια πιο κριτική στάση έναντι του Χρουσιώφ και των μεθόδων του καθοδήγησης.
Λόγω της απλοϊκότητας της σκέψης του θεωρούσε αρκετή τη Γραμματεία της ΚΕ, που ήταν το προπύργυό του, τι άλλο χρειαζόταν;
Η πλειοψηφία των μελών του Προεδρείου της ΚΕ, που για κάποιο διάστημα υπέμεναν όλα αυτά στο όνομα της ενότητας του κόμματος και της ΚΕ, στο τέλος, κατάλαβαν ότι η περαιτέρω ανοχή τέτοιων λαθών στην πολιτική και τέτοια καθοδήγηση δεν επιτρέπεται, ότι ο Χρουσιώφ είναι ανίκανος και μικρός για το ρόλο του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ, ότι αργά ή γρήγορα το Κόμμα και η ΚΕ πρέπει να απαλλαγούν από αυτόν – και ότι είναι καλύτερα αυτό να γίνει νωρίτερα.
Ως τότε, οι σχέσεις του Χρουσιώφ με τα μέλη του Προεδρείου είχαν πήδη πάρει οξύ χαρακτήρα. Στις συνεδριάσεις, απότομα διέκοπτε τους συντρόφους που τοποθετούνταν. Εγώ ήδη έχω μιλήσει για το Χρουσιώφ, το Μολότοφ, όμως αυτό αφορούσε και το Βοροσίλοφ, και εμένα, και άλλους. Παρότι πρέπει να πω ότι ο Χρουσιώφ πρώτη φορά επιφυλακτικά διάκειτο εναντίον μου. Μάλιστα, όταν έφυγε με άδεια το 1955, πρότεινε να κάνει την εισήγηση για την 38η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης ο Καγκάνοβιτς.
Το 1956, με κάλεσε στο τηλέφωνο από τις διακοπές για το ζήτημα της ημερήσιας διάταξης του 20ού συνεδρίου. Μου είπε τα ακόλουθα: “Ο Μολότοφ προτείνει να συμπεριλάμβουμε στην ατζέντα του 20ού συνεδρίου το ζήτημα του προγράμματος του κόμματος. Φαίνεται αυτός, ο Μολότοφ, έχει κατά νου να είναι αυτός εισηγητής για αυτό το ζήτημα. Όμως αν συμπεριλάβουμε το ζήτημα του προγράμματος, τότε εισηγητή πρέπει να κάνουμε εσένα, γιατί εσύ σχετίζεται με αυτό το ζήτημα ήδη από το 19ο συνέδριο. Όμως γενικά – είπε – εμείς δεν είμαστε έτοιμοι για αυτό το ζήτημα”. Εγώ του απάντησα ότι κι εγώ θεωρώ ότι δεν προλαβαίνουμε να προετοιμάσουμε αυτό το ζήτημα, για αυτό και δεν πρέπει να το συμπεριλάβουμε στην ημερήσια διάταξη του 20ού συνεδρίου.
Αυτά τα γεγονότα, επί τη ευκαιρία, καταρρίπτουν τις κατηγορίες που υπάρχουν στην απόφαση της Ολομέλειας του Ιουλίου (σ.σ. του 1957) ότι εγώ και η λεγόμενη ομάδα παλέψαμε ενάντια στο Χρουσιώφ ήδη από την αρχή της εκλογής του στη θέση του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ. Το αντίθετο, ο Χρουσιώφ, δείχνοντάς μου μια τέτοια στάση, ταυτόχρονα εξαπέλυε οξύτατες επιθέσεις σε βασικά ζητήματα. Να, για παράδειγμα, όταν ο αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών, Μπάρντιν, διατύπωσε στο Προεδρείο της ΚΕ αίτημα για πιστώσεις για τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων για το “Έτος τεχνολογικής προόδου” (έτσι, μου φαίνεται, ονομαζόταν) και εγώ στις συνεδριάσεις υποστήριζα την πρόταση του Μπάρντιν, ο Χρουσιώφ φώναξε: “Δείτε, βρέθηκε ένας πλούσιος, πολλά εκατομμύρια έχεις. Υποστηρίζεις το Μπάρντιν επειδή είστε φίλοι!”. Εγώ πράγματι ήμουν γνωστός με το Μπάρνιν ήδη από το 1916 από τη δουλειά στη Γιούζοφκα (σ.parapoda: η ονομασία του Ντονέτσκ μεταξύ 1869 – 1923, το οποίο μεταξύ 1924 – 1961 ονομαζόταν Στάλινο), και λόγω δουλειάς στο Λαϊκό Επιτροπάτο Βαριάς Βιομηχανίας, όμως δεν υπήρχε κάποια ιδιαίτερη φιλία, και εγώ απλώς υποστήριζα μια ορθή ιδέα για το καλό της τεχνικής προόδου, ενώ ο Χρουσιώφ, παρότι έβγαζε λόγους υπέρ της τεχνικής προόδου, τοποθετούταν εναντίον του ίδιου του εαυτού του και ενάντια στην πρόταση της Ακαδημίας Επιστημών. Η οργή του έγινε ακόμα μεγαλύτερη όταν το Προεδρείο της ΚΕ ικανοποίησε το αίτημα της Ακαδημίας Επιστημών.
Όρθιος μαζί με τους Βοροσίλοφ (αριστερά) και Κουίμπισεφ (δεξιά). Καθιστοί οι Ορτζονικίτζε, Στάλιν, Μολότοφ και Κίροφ (φωτό)
Άλλο παράδειγμα. Το 1955, η ΚΕ αποφάσισε να ιδρύσει Κρατική Επιτροπή για την Εργασία και τους Μισθούς. Στο πόστο του προέδρου αυτής της επιτροπής αναδείχτηκαν δύο υποψηφιότητες – ο Σβέρνικ και ο Καγκάνοβιτς. Αποφάσισαν να ορίσουν τον αναπληρωτή πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου Καγκάνοβιτς πρόεδρο αυτής της Επιτροπής, ταυτόχρονα. Εγώ, ως παλιός συνδικαλιστής, συμφώνησα.
Ένα από τα πρώτα θέματα ήταν η επεξεργασία νέου νόμου για τις συντάξεις. Συμμετείχα σε αυτό το θέμα και εισήγαγα το πρώτο μου σχέδιο. Και κατά την ανταλλαγή απόψεων στο Προεδρείο ο Χρουσιώφ επιτέθηκε σε εμένα γιατί ήταν πολύ υψηλά, κατά την άποψή του, τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων. Εγώ ανέμενα αντιρρήσεις από πλευράς Υπουργείου Οικονομικών, όμως ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα συναντήσω τέτοια επίθεση από πλευράς Χρουσιώφ, ο οποίος πάντοτε επεδείκνυε τη “φιλανθρωπία του” ή, ακριβέστερα, την “εργατοφιλία” του.
Εγώ του είπα ότι δεν ανέμενα ότι αυτός θα ήταν αντίθετος. Προσπαθώντας να δικαιολογήσει την επίθεσή του στα κρατικά συμφέροντα είπε ότι, αν υλοποιηθεί η πρόταση του Καγκάνοβιτς, το κράτος δεν θα αντέξει. Ο θυμός του οξύνθηκε περαιτέρω όταν εγώ του έφερα αντίρρηση: “το κράτος δεν είσαι εσύ. Το κράτος έχει αποθεματικά για τους συνταξιούχους. Μπορούμε, για παράδειγμα, να μειώσουμε το πλεονάζον προσωπικό και άλλες αντιπαραγωγικές δαπάνες”. Το προεδρείο δημιούργησε μια Επιτροπή με επικεφαλής τον Πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου Μπουλγκάνιν, η οποία υιοθέτησε το σχέδιο με διάφορες τροποποιήσεις. Βάσει αυτού του σχεδίου, ο Μπουλγκάνιν έκανε εισήγηση στη σύνοδο του Ανώτατου Σοβιέτ. Εδώ ο Χρουσιώφ ξανά ήρθε σε αντίθεση με τον ίδιο του τον εαυτό.
Θα μπορούσα να φέρω και άλλα παραδείγματα των επιθέσεών του έναντι άλλων μελών του Προεδρείου της ΚΕ. Τέτοια, για παράδειγμα, δραστήρια, καλά, ας το πω έτσι, υπάκουα μέλη του Προεδρείου, όπως ο Περβούχιν, ο Σαμπούροφ, είχαν φτάσει από το Χρουσιώφ σε τέτοια ακραία δυσαρέσκεια μαζί του, ιδίως από την υπερτροφική αυταρέσκεια του Χρουσιώφ για τη “δημιουργικότητά του” σε οποιοδήποτε ζήτημα – είτε το κατείχε είτε όχι, με την πλειοψηφία των θεμάτων να μην τα κατέχει. Ήρθε μια τέτοια στιγμή όταν, όπως λένε στην Ουκρανία, η υπομονή εξαντλήθηκε, και όχι τόσο λόγω προσωπικής δυσαρέσκειας, όσο από τη μη ορθή προσέγγιση του Χρουσιώφ στην επίλυση κορυφαίων ζητημάτων, στα οποία δεν λάμβανε υπόψη τις αντικειμενικές συνθήκες.
Και να, σε μια από τις συνεδριάσεις του Προεδρείου στο δεύτερο μισό του Ιούνη, βγήκε προς τα έξω αυτή η δυσαρέσκεια των μελών του Προεδρείο της ΚΕ για την καθοδήγηση από το Χρουσιώφ.
Θυμάμαι, σε αυτή τη συνεδρίαση, στην ημερήσια διάταξη είχε τεθεί το ζήτημα της προετοιμασίας για τη σοδειά και των αποθεμάτων σιτηρών. Ο Χρουσιώφ πρότεινε να τεθεί ακόμα ένα ζήτημα για το ταξίδι όλου του Προεδρείου της ΚΕ στο Λενινγκράντ για τον εορτασμό των 250 ετών από την ίδρυση της πόλης. Μετά τη συζήτηση του ζητήματος της σοδιάς και προχωρώντας στο ζήτημα του ταξιδιού στο Λενινγκράντ ο Βοροσίλοφ πρώτος έφερε αντίρρηση. Γιατί, είπε, πρέπει να πάνε όλα τα μέλη του Προεδρείου, δεν έχουν άλλη δουλειά; Εγώ υποστήριξα τις αμφιβολίε του Βοροσίλοφ και πρόσθεσα ότι έχουμε πολύ δουλειά για τη σοδειά και την προετοιμασία για τα αποθέματα σιτηρών. Σίγουρα, θα χρειαστεί πλειάδα μελών να πάνε επί τόπου, ακόμα και ο Χρουσιώφ χρειάζεται να πάει στα παρθένα εδάφη, όπου πολλά παραμένουν ανολοκλήρωτα. Εμείς, είπα, βαθιά σεβόμαστε το Λενινγκράντ, όμως οι κάτοικοί του δεν θα προσβληθούν αν εκεί πάνε μόο μερικά μέλη του Προεδρείου. Οι Μαλένκοφ, Μολότοφ, Μπουλγκάνιν και Σαμπούροφ υποστήριξαν αυτές τις αντιρρίσεις. Και τότε σηκώθηκε ο Νικίτα και άρχισε να επιπλήττει ένα ένα τα μέλη του Προεδρείου. Είχε τόσο ξεφύγει που ακόμα και ο Μικογιάν, ο οποίος γενικά θεωρούταν ιδιαίτερα ικανός στο γρήγορο μανουβράρισμα, άρχισε να καθησυχάζει το Χρουσιώφ. Όμως τότε, τα μέλη του Προεδρείου ξεσηκώθηκαν και δήλωσαν ότι δεν μπορούμε να δουλεύουμε έτσι – ας συζητήσουμε πριν από όλα τη συμπεριφορά του Χρουσιώφ.
Με το Στάλιν στο Κρεμλίνο το 1934 (φωτό)
Κατατέθηκε πρόταση ώστε να προεδρεύσει στη δεδομένη συνεδρίαση ο Μπουλγκάνιν. Αυτό έγινε δεκτό από την πλειοψηφία του Προεδρείου, εννοείται, χωρίς καμία μυστική συμφωνία να έχει προηγηθεί.
Μετά από αυτό, και αφού πήρε τη θέση του προεδρεύοντα ο Μπουλγκάνιν, πήρε το λόγο ο Μαλένκοφ. “Γνωρίζετε, σύντροφοι”, είπε ο Μαλένκοφ, “ότι εμείς υποστηρίζαμε το Χρουσιώφ. Και εγώ, και ο σ. Μπουλγκάνιν φέραμε την πρόταση για την εκλογή του Χρουσιώφ ως Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ. Και να τώρα εγώ θεωρώ πως σφάλλαμε. Απέδειξε την ανικανότητά του να ηγείται της ΚΕ. Κάνει το ένα λάθος πάνω στο άλλο στην υποστήριξη της δουλειάς, έχει γίνει πολύ αλαζονικός, η στάση του έναντι των μελών του Προεδρείου της ΚΕ έχει γίνει ανυπόφορη, ιδίως μετά το 20ό συνέδριο. Αντικαθιστά τον κρατικό μηχανισμό, διοικεί άμεσα και κατά το δοκούν το υπουργικό συμβούλιο. Αυτό δεν είναι κομματική καθοδήγηση των σοβιετικών οργάνων. Πρέπει να πάρουμε απόφαση για την απαλλαγή του Χρουσιώφ από τα καθήκοντα του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ”.
Αυτά είναι εν συντομία όσα είπε στο λόγο του ο Μαλένκοφ, καθώς και άλλοι σύντροφοι.
Μετά το σ. Μολότοφ, τοποθετήθηκε ο σ. Βοροσίλοφ. Είπε ότι συνειδητά ψήφισε υπέρ της εκλογής του Χρουσιώφ στην θέση του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ και τον υποστήριζε στο έργο του, όμως άρχισε να κάνει λάθος ενέργειες στον τομέα της καθοδήγησης. “Και εγώ έφτασα στο συμπέρασμα ότι είναι απαραίτητο να απαλλάξουμε το Χρουσιώφ από τα καθήκοντα του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ. Έγινε αφόρητο να δουλεύει κανείς μαζί του, σύντροφοι”. Αφηγήθηκε πότε και πώς ο Χρουσιώφ τον αντιμετώπιζε προσωπικά με φωνές, αγένεια και ειρωνία. “Δεν μπορούμε να ανεχτούμε πλέον παρόμοιες καταστάσεις. Ας αποφασίσουμε”, κατέληξε.
Μετά το Βοροσίλοφ, μίλησε ο Καγκάνοβιτς. “Το ζήτημα που εξετζουμε είναι δύσκολο και δυσάρεστο. Εγώ δεν ήμουν ανάμεσα σε εκείνους που κατέθεσαν πρόταση για την εκλογή του Χρουσιώφ στη θέση του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ, γιατί εδώ και καιρό γνωρίζω τις θετικές και τις αρνητικές του πλευρές. Όμως υπερψήφισα την πρόταση αυτή, θεωρώντας ότι η κατάσταση την επιβάλλει και ότι, κατά τη διάρκεια της εργασίας του, η δυνατότητά του να καθοδηγεί θα αναπτύσσεται και θα ωριμάζει. Γνώριζα το Χρουσιώφ ως έναν άνθρωπο σεμνό, ο οποίος σκληρά μελετούσε, ο οποίος αναπτυσσόταν και εξελίχθηκε σε μία ικανή ηγετική προσωπικότητα σε επίπεδο Όμπλαστ, Δημοκρατίας και Ένωσης, ως γραμματέα της ΚΕ στην κολεκτίβα της Γραμματείας της ΚΕ.
Μετά την εκλογή του ως Πρώτου Γραμματέα αυτός, για κάποιο καιρό έδειξε τις θετικές πτυχές του, όμως μετά όλο και περισσότερο άρχισαν να εμφανίζονται οι αρνητικές του πλευρές, τόσο στην επίλυση των καθηκόντων του κόμματος συνολικά, όσο και σε σχέση με τους ανθρώπους. Εγώ, όπως και άλλοι σύντροφοι, μιλούσαμε για τη θετική του δουλειά και υπογραμμίζαμε τα λάθη του στα ζητήματα σχεδιασμού της λαϊκής οικονομίας, στην οποία ο Χρουσιώφ ιδιαίτερα έδειξε μία υποκειμενιστική, βολονταριστική στάση, καθώς και σε ζητήματα κομματικής και κρατικής καθοδήγησης. Για αυτό υποστηρίζω την πρόταση για την απαλλαγή του σ. Χρουσιώφ από τα καθήκοντα του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν θα παραμείνει ανάμεσα στα καθοδηγητικά στελέχητ υο κόμματος. Πιστεύω ότι ο Χρουσιώφ θα διδαχτεί από τα μαθήματα και θα ανεβάση σε νέα επίπεδα τη δραστηριότητά του. Όμως υπάρχει ακόμα μια πλευρά του Χρουσιώφ, η οποία χρειάζεται να καταδικαστεί: ο Χρουσιώφ, όπως ώρα έχει τεκμηριωθεί, στη Γραμματεία της ΚΕ έχει δημιουργήσει φράξια.
Συστηματικά ασχολήθηκε με την υποτίμηση του Προεδρείου και των μελών του, τα επέκρινε όχι στο Προεδρείο, κάτι που είναι πλήρως νόμιμο και απαραίτητο, αλλά στη Γραμματεία της ΚΕ, στρέφοντας τα βέλη του εναντίον του προεδρείου, το οποίο είναι το ανώτατο όργανο του κόμματος στο ενδιάμεσο διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη σύγκληση ολομελειών της ΚΕ. Τέτοιες ενέργειες του Χρουσιώφ πλήττουν την ενότητα, για το καλό της οποίας το Προεδρείο της ΚΕ ανεχόταν μέχρι τώρα τις υπερβολές του Χρουσιώφ. Αυτό πρέπει να το θέσουμε στην Ολομέλεια της ΚΕ, η οποία απαραίτητα πρέπει να συγκληθεί. Θα προσθέσω ένα ακόμα βασικό, κατ’ εμέ, γεγονός. Σε μια από τις συνεδρειάσεις του προεδρείου, ο Χρουσιώφ είπε: “Χρειάζεται να ασχοληθούμε με τα ζητήματα Ζηνόβιεφ – Κάμενεφ και των άλλων, δηλαδή τροτσκιστών”. Εγώ του έριξα την απάντηση: “Αν κάποιου η αγελάδα θα μούγκριζε, η δική σου θα σιώπαινε”. Ο Χρουσιώφ άρχισε να βράζει και φώναζε: “Τι υπονοείς, το έχω βαρεθεί αυτό”.
Ο Καγκάνοβιτς το 1946-1947 (φωτό)
Τότε στο Προεδρείο δεν αποκάλυψα τι υπονοούσα, όμως τώρα θα το κάνω. Ο Χρουσιώφ ήταν το 1923 – 1924 τροτσκιστής. Το 1925 αναθεώρησε τις απόψεις του, μετάνιωσε για τις αμαρτίες του. Ακριβώς το 1925 ήταν που γνωρίστηκα μαζί του στο Ντονμπάς και είδα σε αυτόν έναν πραγματικό λενινιστή – υποστηρικτή της γραμμής της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ.). Για την περαιτέρω πορεία του – την προαγωγή του – ήταν γνωστό το μερίδιο της συμμετοχής μου ως γραμματέα της ΚΕ του ουκρανικού κόμματος, και μετά ως γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΣΕ, ο οποίος ασχολιόταν με τα στελέχη. Εγώ τον εκτίμησα ως ικανό, αναπτυσσόμενο εργάτη ανάμεσα στους εργάτες και ξεκίνησα από το ότι το κόμμα και η ΚΕ δεν εμποδίζουν την ανάπτυξη των ανθρώπων οι οποιοι στο παρελθόν είχαν διαπράξει λάθη τα οποία έχουν ξεπεραστεί.
Εγώ εισηγήθηκα για αυτόν στο Στάλιν, όταν στη συνδιάσκεψη της Μόσχας εξέλεξαν το Χρουσιώφ γραμματέα. Μαζί με το Χρουσιώφ ήμουν στου Στάλιν, και αυτός συμβούλεψε ο Χρουσιώφ να μιλήσει στη συνδιάσκεψη για τον ίδιο, και ο Καγκάνοβιτς θα επιβεβαίωνε ότι η ΚΕ αυτά τα γονωρίζει και εμπιστεύεται το Χρουσιώφ. Έτσι είχαν τα πράγματα. Φυσικά, οι αμαρτίες του παρελθόντος συγχωρούνται και δεν υπενθυμίζονται μέχρι να υποτροπιάσουν.
Η αναφορά αυτή που έκανε ο Χρουσιώφ – ήταν μια υποτροπή. Και εμείς του θυμίζουμε αυτές τις παλιές αμαρτίες, ώστε να μην επαναληφθούν υποτροπές”.
Μετά τον Καγκάνοβιτς, τοποθετήθηκε ο Μολότοφ. “Όσο κι αν προσπάθησε ο Χρουσιώφ να με προκαλέσει”, είπε ο Μολότοφ, “εγώ δεν ενέδωσα, κάτι που θα επιδείνωνε τις σχέσεις μας. Όμως αποδείχτηκε ότι δεν είναι δυνατό να υπομένουμε αυτό περαιτέρω. Ο Χρουσιώφ επιδείνωσε όχι μόνο τις προσωπικές σχέσεις, αλλά και τις σχέσεις στο Προεδρείο συνολικά, όσον αφορά την επίλυση κορυφαίων κρατικών και κομματικών ζητημάτων”. Ο σ. Μολότοφ αναφέρθηκε λεπτομερώς στο ζήτημα της αναδιοργάνωσης της διοίκησης, την οποία θεωρούσε λάθος, είπε ότι εσφαλμένα του απέδιδε ότι ήταν αντίθετος με την επιχείρηση ανάπτυξης των παρθένων εδαφών. Αυτό δεν είναι αληθές. Σίγουρα, αντιτάχθηκε στο σχέδιο που προέβλεπε υπερβολική μεγέθυνση και άμεση αύξηση των καλλιεργήσιμων εδαφών σε 20-30 εκ. εκτάρια, καθώς θεωρούσε καλύτερο αρχικά να επικεντρωθούμε σε 10-20 εκατομμύρια, να προετοιμαστούμε κατάλληλα ώστε να κινηθούμε καλά και να πετύχουμε υψηλές αποδόσεις. Ο σ. Μολότοφ απέρριψε την απόδοση σε αυτόν μιας προσπάθειας για φρενάρισμα στην πολιτική ειρήνης – αυτό δεν είναι αληθές, όμως, φαίνεται, αυτή η επινόηση χρειαζόταν ώστε να δικαιολογηθούν απαραίτητα βήματα για την εξωτερική πολιτική. Η τοποθέτησή του ενάντια στη Γιουγκοσλαβία σχετιζόταν με ζητήματα όχι εξωτερικής πολιτικής, αλλά με την αντικομματική, αντισοβιετική στάση των Γιουγκοσλάβων, την οποία επεκρίναμε και πρέπει να επικρίνουμε. “Με το Χρουσιώφ ως Πρώτο γραμματέα της ΚΕ δεν μπορούμε πλέον να εργαζόμαστε”, είπε ο Μολότοφ. “Εγώ υποστηρίζω την απαλλαγή του Χρουσιώφ από τα καθήκοντα της θέσης του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ”.
Μετά το Μολότοφ, τοποθετήθηκε ο Μπουλγκάνιν. Άρχισε να αναφέρει γεγονότα μη ορθών μεθόδων καθοδήγησης της δουλειάς των κρατικών οργάνων, συμπεριλαμβανομένου του υπουργικού συμβουλίου, να μιλά για την αντισυντροφική συμπεριφορά ακόμα και απέναντί του προσωπικά. Ο Μπουλγκάνιν μίλησε για λάθη σε μια σειρά αποφάσεων. Και ο Μπουλγκάνιν κατέληξε λέγοντας: “Εγώ πλήρως συμφωνώ με την πρόταση για απαλλαγή του Χρουσιώφ”.
Τοποθετήθηκαν και οι σ. Περβούχιν και Σαμπούροφ. Αυτοί ανέφεραν ότι προηγουμένως τα πήγαιναν καλά με το Χρουσιώφ, όπως και αυτός μαζί τους. “Όμως τώρα βλέπουμε ότι ο Χρουσιώφ έγινε υποτιμητικός, αλαζόνας και δυσκολεύει το έργο μας. Χρειάζεται να τον απαλλάξουμε”.
Με τους Μολότοφ και Χρουσιώφ στη Γιουζόφκα (φωτό)
Ο σ. Μικογιάν, πιστός στις τακτικές του στο μανουβράρισμα, είπε ότι, πράγματι, υπάρχουν ανεπάρκειες στο έργο του Χρουσιώφ, όμως αυτές είναι διορθώσιμες, για αυτό θεωρεί πως δεν πρέπει να τον απαλλάξουμε.
Μετά από εμάς, τοποθετήθηκε ο ίδιος ο Χρουσιώφ. Απέρριψε αρκετές κατηγορίες, όμως χωρίς να είναι αναιδής. Θα μπορούσε να πει κανείς, με κάποια ντροπή. Μερικές κατηγορίες τις αναγνώρισε ως πραγματικές. “Πράγματι, είχα εσφαλμένη στάση έναντι των συντρόφων, υπήρχαν λάθη και στις λύσεις των ζητημάτων συνολικά, όμως υπόσχομαι στο Προεδρείο να διορθώσω αυτά τα λάθη”.
Υπέρ του Χρουσιώφ τοποθετήθηκαν οι Γραμματείς της ΚΕ: Μπρέζνιεφ, Σουσλόφ, Φούρτσεβα, Ποσπέλοφ, παρότι παραδέχτηκαν ότι, φυσκά, υπάρχουν ανεπάρκειες, όμως θα τις διορθώσουμε.
Με διαφορετικό τρόπο τοποθετήθηκε, ο μόνος από όλους, ο γραμματέας της ΚΕ Σεπίλοφ. Αυτός τίμια, ειλικρινά και πειστικά μίλησε για την απαράδεκτη ατμόσφαιρα περιφρόνησης και αγνόησης του Προεδρείου της ΚΕ, την οποία είχε δημιουργήσει ο Χρουσιώφ στη Γραμματεία της ΚΕ. Ο Χρουσιώφ ιδιαίτερα αμαύρωνε το Βοροσίλοφ, χαρκτηρίζοντάς τον “ξεπερασμένο, συντηρητικό – καθυστερημένο”. (Ταυτόχρονα, ο Χρουσιώφ υποκριτικά επεδείκνυε ευγένεια και “σεβασμό” προς το Βοροσίλοφ). Ο Σεπίλοφ ανέφερε σειρά εσφαλμένων αποφάσεων της Γραμματείας πίσω από την πλάτη του Προεδρείου της ΚΕ. Το Προεδρείο συνεδρίαζε τέσσερις ημέρες. Ο προεδρεύων Μπουλγκάνιν διηύθυνε δημοκρατικά τη συνεδρίαση, δεν περιόρισε το χρόνο των ομιλητών, δίνοντας ενίοτε επαναλαμβανόμενα το λόγο και στους γραμματείς της ΚΕ.
Στο μεταξύ, η χρουσιωφική Γραμματεία της ΚΕ οργάνωνε μυστικά από το Προεδρείο της ΚΕ κλήσεις προς τα μέλη της ΚΕ στη Μόσχα, στέλνοντας μέσα από τα όργανα της Κρατικής Πολιτικής Διοίκησης (ГПУ) και του Υπουργείου Άμυνας δεκάδες αεροπλάνα, τα οποία μετέφεραν τα μέλη της ΚΕ στη Μόσχα. Και αυτό έγινε χωρίς καμία απόφαση του Προεδρείου και ακόμα χωρίς καν αναμονή κάποιας απόφασης του Προεδρείου για το ζήτημα που συζητιόταν. Αυτό ήταν μια πραγματικά φραξιονιστική ενέργεια, επιδέξια, αλλά τροτσκιστική. Η πλειοψηφία του Προεδρείου της ΚΕ δεν είναι τόσο απλοί ή κακοί οργανωτές. Αν έπαιρναν το δρόμο του φραξιονιστικού αγώνα, για τον οποίο, αργότερα, εσφαλμένα τους κατηγόρησαν, θα μπορούσαν να οργανώσουν απλούστερα την απομάκρυνση του Χρουσιώφ. Όμως εμείς ασκήσαμε κριτική στο Χρουσιώφ με κομματικό τρόπο, αυστηρά τηρώντας όλες τις καθιερωμένες νόρμες με στόχο τη διατήρηση της ενότητας.
Με φραξιονιστικό τρόπο κινήθηκε ο Χρουσιώφ. Προς το τέλος της συνεδρίασης του Προεδρείου της ΚΕ, εμφανίστηκε από τα συγκεντρωμένα στην αίθουσα Σβερντλόφ μέλη της ΚΕ μια αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Κόνεφ, ο οποίος δήλωσε ότι τα μέλη της Ολομέλειας της ΚΕ ζητούν από το Προεδρείο να αναφέρουν στην Ολομέλεια της ΚΕ τα ζητήματα που συζητιούνται στο Προεδρείο. Κάποια μέλη του Προεδρείου θυμωμένα αντέδρασαν σε αυτή την ενέργεια της σύγκλησης των μελών της ΚΕ στη Μόσχα χωρίς την άδεια του Προεδρείου της ΚΕ, θεωρώντας την ως ενέργεια καπελώματος από πλευράς Γραμματείας ΚΕ και, φυσικά, από πλευράς Χρουσιώφ.
Ο σ. Σαμπούροφ, για παράδειγμα, ο οποίος προηγουμένως θεοποιούσε το Χρουσιώφ, με έντονη δυσαρέσκεια, φώναξε: “Εγώ, σύντροφε Χρουσιώφ, σας πέρναγα για έντιμο άνθρωπο. Τώρα βλέπω ότι έσφαλα, εσείς δεν είστε τίμιος άνθρωπος, κινηθήκατε φραξιονιστικά, πίσω από την πλάτη του Προεδρείου της ΚΕ οργανώσατε αυτή τη συγκέντρωση στην αίθουσα Σβερντλόφ”.
Μετά από ένα μικρό διάλειμμα, το Προεδρείο της ΚΕ αποφάσισε: παρότι η Γραμματεία της ΚΕ χονδροειδώς παραβίασε το καταστατικό του κόμματος, όμως, με σεβασμό προς τα μέλη της ΚΕ και θεωρώντας ότι αναμένουν τα μέλη του Προεδρείου, να διακοπεί η συνεδρίαση του Προεδρείου και να πάμε στην αίθουσα Σβερντλόφ.
Βγάζοντας τη μάσκα της ντροπαλότητας, αναθαρρημένος, ο Χρουσιώφ, έχοντας στο πλάι το Σούκοφ και το Σέροφ, βάδισε προς την αίθουσα Σβερντλόφ.
Μπορεί κανείς να φανταστεί την εσωτερική ψυχολογική κατάσταση των μελών της Ολομέλειας της ΚΕ, τα οποία τα έφεραν στη Μόσχα ξαφνικά. Ήδη πριν από το άνοιγμα της Ολομέλειας, τα μέλη της ΚΕ είχαν, βέβαια, πληροφορηθεί για τη συνεδρίαση του Προεδρείου της ΚΕ (για αυτό, είχε ήδη φροντίσει ο μηχανισμός της ΚΕ). Όμως όταν άρχισε η Ολομέλεια, αντί για εισήγηση για τη συζήτηση στο Προεδρείο, την οποία, φυσικά, ανέμεναν τα μέλη της ΚΕ, τους σερβιρίστηκε το “πιάτο” “για την αντικομματική ομάδα Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς και Μολότοφ”.
Ο Λάζαρ Καγκάνοβιτς (φωτό)
Δηλαδή, αντί για το ζήτημα “για τη μη ικανοποιητική καθοδήγηση εκ μέρους του Πρώτου Γραμματέα της ΚΕ Χρουσιώφ”, τέθηκε το απολύτως αντίθετο, τραβηγμένο από τα μαλλιά ζήτημα “για την αντικομματική ομάδα Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς, Μολότοφ”.
Δεν υπήρξε εισήγηση για τη συνεδρίαση του Προεδρείου της ΚΕ και για τα θέματα που συζητήθηκαν σε αυτή πραγματικά, αλλά παρατέθηκε μια σειρά από πολιτικές κατηγορίες απέναντι στη φανταστική αντικομματική ομάδα Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς, Μολότοφ και του συμπλεύσαντα μαζί τους υποψήφιου στο Προεδρείο, του Σεπίλοφ.
Αισθανόμενοι το παράλογο, το χοντροκομμένο της κατάστασης – να κατηγορείται η πλειοψηφία του Προεδρείου της ΚΕ ως φράξια – οι χρουσιωφικοί κατήγοροι προσέφυγαν στην πονηρή επινόηση της “ομάδας των τριών” – του Μαλένκοφ, του Καγκάνοβιτς και του Μολότοφ, διαχωρίζοντάς τους από τα 7 μέλη του Προεδρείου που είχαν τοποθετηθεί ενάντια στο Χρουσιώφ, και τα οποία τον είχαν καταδικάσει και ζητήσει την απαλλαγή του (από τους εναπομείναντες 4 συντρόφους – το Βοροσίλοφ, το Μπουλγκάνιν, τον Περβούχιν και το Σαμπούροφ – οι πρώτοι τρεις εκλέχτηκαν, μάλιστα, εκ νέου στο Προεδρείο της ΚΕ).
Με αυτό τον τρόπο, έχοντας επιλέξει τρεις – Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς, Μολότοφ – έγινε απόπειρα να κρυφτεί ότι από τα 9 μέλη του Προεδρείου, μόνο δύο – οι Μικογιάν και ο ίδιος ο Χρουσιώφ – ήταν υπέρ της παραμονής του Χρουσιώφ στη θέση του Πρώτου Γραμματέα και ότι η πλειοψηφία – εφτά – ήταν υπέρ της απαλλαγής του Χρουσιώφ λόγω κακής υλοποίησης της πολιτικής γραμμής της ΚΕ του κόμματος στην πράξη.
Μετά, από τους “νικητές”, επιννοήθηκε ένα νέο επιχείρημα, ότι, τάχα, χρησιμοποιώντας την αριθμητική πλειοψηφία, αυτή η ομάδα ήθελε να αλλάξει και τη σύνθεση των καθοδηγητικών οργάνων του κόμματος, καθώς και τη γραμμή του κόμματος. Όμως, πρώτον, είναι παράλογο να μιλά κανείς για αριθμητική πλειοψηφία – γιατί τι άλλη πλειοψηφία μπορεί να υπάρχει για τη λήψη αποφάσεων στο ένα ή το άλλο ζήτημα; Πράγματι, στο Προεδρείο της ΚΕ η πλειοψηφία ήταν υπέρ μόνο της αντικατάστασης Χρουσιώφ, όμως, πραγματικά, τα καθοδηγητικά όργανα του κόμματος αποτελούνται μόνο από το Χρουσιώφ; Δεν υπάρχει το Προεδρείο ως καθοδηγητικό όργανο ανάμεσα στις Ολομέλειες της ΚΕ; Για αυτό, είναι γελεοίο να λέει και να γράφει κανείς ότι το Προεδρείο ήθελε να αλλάξει τη σύνθεση των καθοδηγητικών οργάνων του κόμματος, δηλαδή, να αλλάξει το ίδιο.
Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: υιοθετήθηκε το προτεινόμενο σχέδιο απόφασης, το οποίο δημοσιεύτηκε στην “Πράβντα”, “για την αντικομματική ομάδα των Γ. Μ. Μαλένκοφ, Λ. Μ. Καγκάνοβιτς, Β. Μ. Μολότοφ”.
Στη ληφθείσα απόφαση λεγόταν ότι “αυτή η ομάδα, με αντικομματικές, φραξιονιστικές μεθόδους επεδίωξε αλλαγές…”. Μα μπορεί η πλειοψηφία του Προεδρείο να χαρακτηρίζεται φράξια; Κανένα γεγονός για φραξιονιστικές μεθόδους δεν υπήρχε, και δεν επικαλέστηκαν: καμία ομάδα, καμία ιδιαίτερη συνεδρίαση κάποιας ομάδας ούτε πριν, ούτε μετά την επίσημη συνεδρίαση του Προεδρείου, καμία συνωμοσία δεν υπήρξε. Αν υπήρχε φραξιονιστική ομάδα, τότε εμείς δεν είμαστε τόσο κακοί οργανωτές, ώστε να βρεθούμε σε τέτοια κατάσταση, ώστε ο Χρουσιώφ και η φράξιά του να μας παρουσιάσουν με τέτοιο τρόπο εμάς – την πλειοψηφία του Προεδρείου. Ήταν ο Χρουσιώφ και οι συμπλεύσαντες μαζί του που οργανωμένα έδρασαν ως φράξια, συγκεντρώνοντας μυστικά τα μέλη της ΚΕ, πίσω από την πλάτη του Προεδρείου της ΚΕ. Και εμείς – δεν ήμασταν ομάδα, αλλά η πλειοψηφία του Προεδρείου που, διασώζοντας την ενότητα της ΚΕ, συνεδριάσαμε, συζητούσαμε, μιλήσαμε τεκμηριωμένα και επιδιώξαμε να πάρουμε απόφαση χωρίς φραξιονιστικά κολπέτα, τα οποία χρησιμοποίησαν ο Χρουσιώφ και οι πονηροί σύμβουλοί του. Μπορούν να πούν ότι, παρ’ όλα αυτά, ο Χρουσιώφ είναι επιδέξιος. Ναι, όμως αυτή η επιδεξιότητα είναι τροτσκιστική, αντικομματική.
Ωστόσο, καταλαβαίνοντας ότι το να απομονωθούν τρία μέλη του Προεδρείου και να τα αποκλείσουν από την ΚΕ, και από το Προεδρείο της, απλώς συνδέοντάς τα με ανύπαρκτα νήματα φραξιονισμού και αντικομματικότητας, δεν θα ήταν πειστικό για το κόμμα, η νέα σύνθεση της χρουσιωφικής καθοδήγησης, πριν ακόμα καν από την εκλογή της, σύνταξε ένα προσχέδιο απόφασης της Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΣΕ, το οποίο ήταν γεμάτο από νέες επινοήσεις, με κατηγορίες για θέματα πολιτικών αρχών κατά της δήθεν και αντικομματικής ομάδας Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς, Μολότοφ.
Με τους Στάλιν, Πόστισεφ και Βοροσίλοφ (φωτό)
Στο προσχέδιο, διατυπώνονται κατηγορίες, οι οποίες ούτε και να αντικρουστούν δεν αξίζει, γιατί είναι όλες απλές επινοήσεις. Ούτε ένα γεγονός ή έστω μία αποστροφή του λόγου δεν παρατέθηκε. Γεγονότα δεν παρατέθηκαν, γιατί δεν υπήρχαν. Εμείς όλοι τοποθετηθήκαμε με εισηγήσεις, λόγους, υπερασπίσαμε την κομματική γραμμή, τις αποφάσεις της ΚΕ και των συνεδρίων του κόμματος, συμπεριλαμβανομένου του 20ού.
Στην πρακτική δουλειά, μπορούν να βρεθούν σε οποιονδήποτε λάθη, ανεπάρκειες, είχαμε κι εμείς τέτοιες, όμως στην απόφαση λίγες από αυτές αναφέρονται. Αλλά από γενικόλογες, ατεκμηρίωτες, αστείες κατηγορίες είναι γεμάτη. “Την ώρα”, γράφεται στην απόφαση, “που το κόμμα, υπό την καθοδήγηση της Κεντρικής Επιτροπής, βασιζόμενο στην παλλαϊκή υποστήριξη, διεξάγει ένα τεράστιο έργο για την υλοποίηση των αποφάσεων του 20ού συνεδρίου… σε αυτή την ώρα η αντικομματική ομάδα Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς και Μολότοφ διάκειται ενάντια στην γραμμή του κόμματος”. Πού; Πότε; Με ποιο τρόπο εκφράστηκαν αυτές οι στάσεις; Γεγονότα; Δεν υπάρχουν. Θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί δεκάδες, εκατοντάδες γεγονότων, τα οποία συνηγορούν για το αντίθετο σε όλη τη δουλειά των συντρόφων αυτών, τα οποία αντικρούουν αυτούς τους ατεκμηρίωτους και επινοημένους ισχυρισμούς περί επιδίωξής τους για αλλαγή της πολιτικής γραμμής του κόμματος και της ΚΕ.
Στην απόφαση της ΚΕ του 1957 λεγόταν: “Κατά τη διάρκεια των 3 – 4 τελευταίων ετών, όταν το κόμμα έπαιρνε αποφασιστικά το δρόμο για τη διόρθωση των λαθών και των ανεπαρκειών που προκλήθηκαν από την προσωπολατρία, και διεξάγει εντατικά τον αγώνα ενάντια στους ρεβιζιονιστές του μαρξισμού – λενινισμού, οι συμμετέχοντες σε αυτή την αντικομματική ομάδα, η οποία τώρα αποκαλύφθηκε πλήρως, συνεχώς αντιτάσσονταν άμεσα και έμμεσα σε αυτή την πορεία, την οποία ενέκρινε το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ”. Αυτός ο ισχυρισμός πλήρως αντικρούεται από την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος της 30ής Ιούνη 1956 “για το ξεπέρασμα της προσωπολατρίας και των συνεπειών της”.
Σε αυτή την απόφαση της ΚΕ, η οποία πάρθηκε μετά το 20ό συνέδριο του κόμματος, λεγόταν: “Το 20ό συνέδριο του κόμματος και όλη η πολιτική της Κεντρικής Επιτροπής μετά το θάνατο του Στάλιν ξεκάθαρα συνηγορεί στο ότι εντός της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος είχε σχηματιστή λενινιστικός καθοδηγηικός πυρήνας, ο οποίος ορθά καταλάβαινε τις επιτακτικές ανάγκες στον τομέα τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής πολιτικής.
Δεν μπορεί να ειπωθεί ότι δεν υπήρχε αντίθεση στα αρνητικά φαινόμενα που συνδέονταν με την προσωπολατρία και τα οποία φρέναραν την κίνηση του σοσιαλισμού εμπρός. Ο λενινιστικός πυρήνας της Κεντρικής Επιτροπής, αμέσως μετά το θάνατο του Στάλιν, προχώρησε στο δρόμο του αποφασιστικού αγώνα ενάντια στην προσωπολατρία και τις βαριές της συνέπειες”.
Από την αντιπαραβολή αυτών των δύο αποφάσεων της ΚΕ φαίνεται ότι η απόφαση του 1957 είναι κατασκευασμένη. Πράγματι, μετά το 20ό συνέδριο εκλέχτηκε Προεδρείο της ΚΕ, αποτελούμενο από τον προαναφερθέντα λενινιστικό πυρήνα της ΚΕ, αλλά στον πυρήνα αυτόν ήταν και οι Βοροσίλοφ, Μολότοφ, Καγκάνοβιτς, Μαλένκοφ, Μπουλγκάνιν, Μικογιάν, Περβούχιν, Σαμπούροφ, Σβέρνικ και άλλοι. Πώς είναι, επομένως, δυνατό να εντάσσονται σε αυτό το λενινιστικό πυρήνα της ΚΕ ο Χρουσιώφ και ο Μικογιάν, αλλά οι υπόλοιποι, ιδίως οι Μολότοφ, Καγκάνοβιτς, Μαλένκοφ, Βοροσίλοφ, να αποκλείονται και να συκοφαντούνται; όλα αυτά χρειάζονταν στη χρουσιωφική φράξια ώστε να καλύψει τα πραγματικά λάθη και ανεπάρκειες που είχαν επικριθεί στο Προεδρείο της ΚΕ. Για αυτό, για να δικαιολογηθεί ο αποκλεισμός από την ΚΕ, επινοήθηκαν όλες αυτές οι “θεμελιώδεις πολιτικές” κατηγορίες.
Αυτά ήταν αντικομματικά, αντιλενινιστικά αντίποινα απέναντι σε παλιούς ηγέτες του κόμματος και του σοβιετικού κράτου, αντίποινα για την κριτική προς τον Πρώτο Γραμματέα της ΚΕ, Χρουσιώφ, ο οποίος φανταζόταν ότι ήταν αναντικατάστατος.
Επιπλέον, οι Μαλένκοφ, Καγκάνοβιτς, Μολότοφ, μετά τον αποκλεισμό τους από την ΚΕ, έντιμα και ένθερμα, όπως πρέπει να κάνουν οι κομμουνιστές, εργάστηκαν για την υλοποίηση των εργασιών που τους ανατέθηκαν, δραστήρια συμμετείχαν στηις κομματικές οργανώσεις, στη δουλειά και τον αγώνα για την υλοποίηση των αποφάσεων του κόμματος και της ΚΕ του. Κανένα σχόλιο ή κατηγορία δεν υπήρξε.
Ο Καγκάνοβιτς στα τελευταία χρόνια της ζωής του
Παρ’ όλα αυτά, μετά από τέσσερα χρόνια από την απόφαση του 1957, τους απέκλεισαν και από το κόμμα.
Επιδιώκοντας αποκατάσταση στο κόμμα, αυτοί – πλέον δίχως κομματική ταυτότητα – παρέμεναν αφοσιωμένοι κομμουνιστές, μαρξιστές – λενινιστές, προλεταριακοί διεθνιστές, μαχητές της γραμμής του κόμματος και της ΚΕ του, για το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό!
Ελπίζω, πιστεύω, ότι το κόμμα, η Κεντρική Επιτροπή του, το Πολιτικό Γραφείο του, θα αποκαταστήσουν την αλήθεια και θα μας ξαναδώσουν την ιδιότητα του μέλους του λενινιστικού κόμματος της πατρίδας μας.
Μετάφραση από τα ρωσικά. Το βιβλίο “Σημειώσεις αναμνήσεων ενός εργάτη, κομμουνιστή μπολσεβίκου, συνδικαλιστή, κομματικού και σοβιετικού κρατικού λειτουργού” και στις δύο εκδόσεις του (1996 και 2003, από τις εκδόσεις Βάγκριους, Μόσχα) υπάρχει εδώ
Το κεφάλαιο που μεταφράστηκε από τα ρωσικά, στα αγγλικά (πλην κάποιων προτάσεων) έχει μεταφραστεί (από την έκδοση του 1996) στο περιοδικό Revolutionary Democracy
